Μ. Μπότσαρης: Ο ”Αγράμματος ” Αρβανίτης Λόγιος Του Ρωμαίικου Πνεύματος Και Συγγραφέας Λεξικού

Γράφει ο Ιωσήφ Τσιμισκής
Όλοι γνωρίζουμε τον Μάρκο Μπότσαρη μόνο σαν Έλληνα αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά αγνοούμε πλήρως ότι η μοίρα τον έχει εντάξει και ως λόγιο του πνεύματος, συγγραφέα και ”διακινητή” της ελληνικής γλώσσας.

Σε ηλικία 19 ετών, ενώ ζούσε στην Κέρκυρα, ο Μάρκος Μπότσαρης κατά παραγγελία του Πουκεβίλ και με τη βοήθεια μεγαλυτέρων του συνέγραψε ένα ελληνο-αρβανίτικο γλωσσάριο. Αυτό αποτελεί και ένα από τα πρώτα ελληνο-αλβανικά λεξικά. Ο ίδιος επιγράφει το έργο αυτό «Λεξικόν της Ρωμαϊκής και Αρβανητηκής Απλής». Το χειρόγραφο αφιερώθηκε από τον Πουκεβίλ στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων και φέρει την ιδιόγραφη σημείωση «Ce lexique est écrit de la main de Marc Botzaris à Corfou en 1809 devant moi. Pouqueville».Το ίδιο χειρόγραφο περιλαμβάνει και ένα είδος ελληνο-αρβανιτικής μεθόδου άνευ διδασκάλου και ελληνο-αρβανίτικους διαλόγους. Είναι γραμμένο με ελληνικά γράμματα μερικά των οποίων είναι ιδιόμορφα και φαίνεται τα είχε επινοήσει ο ίδιος ο Μπότσαρης. Ο ίδιος γνώριζε λίγα γράμματα που πιθανώς είχε διδαχθεί από τον καλόγηρο Σαμουήλ ή, κατά μία πληροφορία, στη Μονή του Προφήτου Ηλιού.
Σύμφωνα με σημείωση του Πουκεβίλ, ο Μ. Μπότσαρης έγραψε το λεξικό καθ’ υπαγόρευση του πατέρα του Κίτσου, του θείου του Νότη και του πεθερού του Χρηστάκη Καλόγερου. Ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Τίτος Γιοχαλάς που μελέτησε το χειρόγραφο πιστεύει ότι ο Μ. Μπότσαρης έγραφε τα ελληνικά λήμματα και οι μεγαλύτεροι έδιναν την αρβανίτικη μετάφραση. Είχε παλαιότερα υποστηριχτεί ότι το λεξικό γράφηκε για να εξυπηρετήσει την επικοινωνία μεταξύ των Σουλιωτών και των άλλων Ελλήνων. Αυτό κατά τον Τ. Γιοχαλά δεν θεωρείται πιθανό διότι αφ’ ενός οι Σουλιώτες γνώριζαν την Ελληνική αφ’ ετέρου το περιεχόμενο του λεξικού και η γενικότερη υφή του δεν είναι χρηστικό για την καθημερινή ζωή.
Ο Μάρκος Μπότσαρης, στην μνήμη του οποίου ασεβούν πολλοί, ήταν Έλληνας αρβανιτόφωνος, όπως όλοι οι Σουλιώτες. Η ελληνική του συνείδηση φαίνεται και από την περίφημη φράση που είπε όταν πρωτοπάτησε στα Επτάνησα : «Ο Έλλην δεν μπορεί να αισθάνεται ελεύθερος εκεί όπου κυματίζει η Βρεττανική σημαία». Το δε Λεξικό που έγραψε ήταν της αρβανίτικης – όχι αλβανικής – και ρωμαίικης απλής (νεοελληνικής). Ήταν η εποχή που η λέξη Ρωμαίικη, Ρωμιός και Ρωμιοσύνη αποτελούσαν τίτλο τιμής για κάθε τι ελληνικό. Ακόμα δεν είχαν εμφανιστεί οι απίθανοι αυτοί τύποι που υπό το κράτος της πλήρους ιστορικής άγνοιας ανήγαγαν την συγκεκριμένη λέξη σε ύβρη.
Άλλωστε δεν θα μπορούσε να έχει αλβανική εθνική συνείδηση, διότι κάτι τέτοιο εμφανίζεται μόλις το 1878 με την Λίγκα της Πριζρένης – Κοσσυφοπεδίου όπου στη συνέλευση συμμετείχαν 300 περίπου Μουσουλμάνοι Αλβανοί, περιλαμβανομένων συνέδρων από τη Βοσνία και του μουτασαρίφ (σαντζάκμπεη) του Σαντζακίου του Πρίζρεν ως αντιπροσώπου των κεντρικών αρχών και χωρίς συνέδρους από το Βιλαέτι της Σκόδρας. Η αρχική τους θέση βασιζόταν στη θρησκευτική αλληλεγγύη των Μουσουλμάνων γαιοκτημόνων και των ανθρώπων που συνδέονταν με την Οθωμανική διοίκηση, που τόνιζε τη Μουσουλμανική αλληλεγγύη και έκανε έκκληση για υπεράσπιση των Μουσουλμανικών εδαφών. Αυτός ήταν ο λόγος που ο Σύνδεσμος ονομάστηκε Επιτροπή των Πραγματικών Μουσουλμάνων (Αλβανικά Komiteti i Myslimanëve të Vërtetë).
Εξάλλου και αυτοί που ήταν μουσουλμάνοι πρόκειται περί βιαίως εξισλαμισθέντων . Αν λάβουμε υπόψη ότι ο τιμαριούχος του Βυζαντίου Ιωάννης Καστριώτης ήταν Χριστιανός ( δεν θα μπορούσε εξάλλου να είναι αλλοιώς αφού ήταν γόνος αξιωματούχων του Βυζαντίου ) καθώς επίσης και ο γιός του και μετέπειτα ήρωας των σημερινών Αλβανών Γεώργιος Καστριώτης ή Σκερντέμπεης ήταν επίσης Χριστιανός Ορθόδοξος . Οι Τούρκοι κατά την διάρκεια της ομηρείας του τον εξισλάμησαν αλλά όταν απελευθερώθηκε επέστρεψε στο πατρογονικό του τιμάριο (σημερινή Αλβανία) ασπαζόμενος ξανά τον Χριστιανισμό .
Οι κάτοικοι της σημερινής Αλβανίας διεκρίνοντο τότε με κριτήριο την θρησκεία τους. Οι Ορθόδοξοι είχαν ρωμαίικη συνείδηση εντεταγμένοι στο ίδιο Γένος με τους υπόλοιπους Έλληνες. Οι Μουσουλμάνοι ένοιωθαν Τούρκοι, εξ ου και ο όρος Τουρκαλβανοί. Εάν μιλούμε για αλβανική συμμετοχή στην Ελληνική Επανάσταση δεν πρέπει να αναφερόμαστε στους Μποτσαραίους, την Μπουμπουλίνα και τους Κουντουριώτηδες, αλλά στους Τουρκαλβανούς που χρησιμοποιήθηκαν από την άλλη πλευρά ως σφαγείς των Ελλήνων. Οι Αρβανίτες (όπως απλοϊκά, αλλά πολύ εύστοχα μου έχει πει ο μεγαλύτερος τραγουδιστής σήμερα Αρβανίτικων τραγουδιών ) είναι απόγονοι των Καστριώτηδων για αυτό πολέμησαν τους Τούρκους, οι υπόλοιποι είναι απόγονοι του Αλή Πασά.
Οι αρβανιτόφωνοι Έλληνες ουδέποτε είχαν διαφορετική συνείδηση από τους υπόλοιπους Έλληνες. Παρεμφερές παράδειγμα μας δίνουν και οι σλαβόφωνοι Μακεδονομάχοι Κώττας, Κύρου, Νταλίπης και άλλοι, οι οποίοι δίχως να γνωρίζουν λέξη ελληνικά πολέμησαν υπέρ της Ελλάδος κατά των Βουλγάρων κομιτατζήδων. Καθώς και οι τουρκόφωνοι Ορθόδοξοι της Καππαδοκίας , οι Καραμανλήδες που κράτησαν μέσω της Εκκλησίας την ελληνικότητά τους, αν και έχασαν την ελληνική γλώσσα.
Ο λόγος που γράφτηκε αυτό το λεξικό τελικά ήταν ένας, επειδή υπήρχαν και Ορθόδοξοι Ρωμιοί οι οποίοι δεν κατείχαν την ελληνική γλώσσα αλλά μιλούσαν μόνο το αρβανίτικο ιδίωμα. Στα όρια της σημερινής Αλβανίας , ο ευφυής Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος ο Ε σε συνεννόηση με την Φιλική Εταιρεία προσπάθησαν να ”απεγκλωβίσουν” αυτούς τους ανθρώπους προμηθεύοντας τους με ένα βοήθημα που θα τους μάθαινε οριακά έστω την γλώσσα τους προκειμένου να ενσωματωθούν σε ένα καινούργιο κράτος που θα συμπεριλάμβανε και αυτούς. Έτσι γράφτηκε αυτό το λεξικό, το οποίο κατέδειξε ότι εκτός από πολέμαρχος ο Μάρκος Μπότσαρης κατέστη άθελα του και ” λόγιος ” της ελληνικής γλώσσας παρόλο ότι υπήρξε ένας άνθρωπος σχεδόν αγράμματος .
Το λεξικό είναι ενσωματωμένο σε χαρτώον κώδικα (Supplement Grec 251), που αριθμεί 244 σελίδες και αποτελείται από τρία τμήματα.
Στην αρχή του κώδικα υπάρχουν δύο φύλλα (διαστάσεων 226 επί 155χιλ.), εκ των οποίων το πρώτο λευκό. Ακολουθεί το χειρόγραφο του Λεξικού (διαστάσεων 115 επί 83 χιλ.), το οποίο αρχίζει από τις σελίδες 25. Οι πρώτες 24 σελίδες του χειρογράφου λείπουν.
Το λεξικό καταλαμβάνει τις σελίδες 25-136 του κώδικα, είναι δε δίστηλο σε κάθε σελίδα, η οποία χωρίζεται με κάθετη γραμμή. Στην αριστερή στήλη κάθε σελίδας είναι γραμμένες οι ελληνικές λέξεις, όχι κατά αλφαβητική σειρά, ενώ στην δεξιά οι αρβανίτικες λέξεις με ελληνικά γράμματα. Το σύνολο των ελληνικών λημμάτων του Λεξικού ανέρχονται σε 1701, των αλβανικών σε 1494.
Αυτή είναι η λεγόμενη ειρωνία του ”Ελληνικού Πνεύματος”. Βρίσκει χίλιους τρόπους όταν θέλει,ακόμα και μέσα από έναν αγράμματο άνθρωπο,να επικρατεί και να επιβιώνει για ένα και μοναδικό λόγο, διότι έχει βαθειές ρίζες και καταβολές μέσα στην παγκόσμια πολιτιστική γραμματεία.
thumbnail
About The Author

0 comments