Ιωάννης Καποδίστριας 1776 -1831

Έξοχος διπλωμάτης και  πολιτικός υψηλού ήθους, από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες στην Ιστορία  της Ελλάδας.  Διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, συγκρότησε και ίδρυσε το κράτος της Ελβετίας και  διετέλεσε πρώτος Κυβερνήτης του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους, το οποίο ίδρυσε εκ θεμελίων και με την προσωπική του περιουσία.

Γεννήθηκε στην Κέρκυρα από γονείς ευγενείς. Η οικογένειά του είναι μια παλαιότατη Βυζαντινή οικογένεια που έφυγε κάποτε από το Βυζάντιο κι εγκαταστάθηκε στο Αρχαίο Δάλμαιο, στις Δαλματικές ακτές κι αργότερα στο Capo d' Istria, απ' όπου πήρε και το όνομά της, διότι παλαιότερα ονομαζόταν  Vittori. O πατέρας του ονομαζόταν 
Αντόνιο Μαρία Βιτόρι Κάπο ντ΄ Ιστρια κι η μητέρα του ήταν από την Κύπρο, ονομαζότανε Διαμαντίνα (Αδαμαντία) Γονέμη. Έτσι ο Καποδίστριας ήταν μίγμα Κέρκυρας και Κύπρου κι αυτό έδωσε σφραγίδα στην εν συνεχεία συμπεριφορά του. Η οικογένεια Καποδίστρια είναι γνωστή κι από άλλους προγόνους του που αναφέρονται σε γεγονότα πριν και μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ο Νικόλαος Καποδίστριας, είχε διαθέσει τεράστια ποσά στη Κωνσταντινούπολη για ν' απελευθερωθούν πολλοί Κρήτες που είχαν αιχμαλωτισθεί από τους Τούρκους μετά την επανάσταση του 1669 κι είχαν οδηγηθεί στη Βασιλεύουσα. Ο Αλεβίζος Καποδίστριας που ξεσήκωσεν επανάσταση στη Βόρειο Ήπειρο επικεφαλής των κατοίκων της Χιμάρας με τη βοήθεια Ενετών, αλλά κι άλλοι επίσης αγωνιστές που προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες. 



Ο πατέρας του Καποδίστρια σπούδασε Νομικά στο Πατάβιον της Ιταλίας , τη σημερινή Πάντοβα . Εδώ πρέπει να τονίσω πως όσα πανεπιστήμια ιδρύθηκαν στην Ρουμανία, Αυστρία κι Ιταλία την εποχή 1300-1500 κι ανέτηξαν τις επιστήμες (Πανδιδακτήρια ονομάζονταν τότε κι αργότερα Πανεπιστήμια) ιδρύθηκαν όχι από Ρουμάνους, Αυστριακούς ή Ιταλούς, αλλά από Έλληνες, ιδίως από τη Μικρά Ασία. Στη συνέχεια επέστρεψε στη Κέρκυρα κι άρχισε να ασχολείται μ' επαναστατικά κινήματα. Αυτός συνέταξε το 1800, μετά την υποτυπώδη απελευθέρωση της Κέρκυρας και τη θέση της υπό την υψηλή ηγεμονία του σουλτάνου, το πρώτο Σύνταγμα. Πήγε μάλιστα στην Κωνσταντινούπολη, το υπέβαλε στο σουλτάνο κι αυτός το αποδέχτηκε.

Ο Ιωάννης γεννήθηκε στη Κέρκυρα στις 10 Φλεβάρη 1776 κι είχε τον τίτλο του Κόμη. Ήτανε δευτερότοκος γιος αλλά το 6ο παιδί των γονιών του. Υπήρχε ο μεγαλύτερος, ο Βιάρος κι ο μικρότερος, ο Αυγουστίνος. Σπούδασε τα πρώτα γράμματα στο μοναστήρι της Αγίας Ιουστίνης στο προάστειο της Γαρίτσας -σχολείο των αριστοκρατών της εποχής-, από το 1781, όπου έμαθε πολύ καλά Λατινικά, Ιταλικά και Γαλλικά. Το 1788 αναπτύσσεται πολύ έντονα το θρησκευτικό του συναίσθημα και συχνάζει στη Μονή Πλατυτέρας, όπου ο μοναχός Συμεών τονε κατηχεί με πάθος στην ορθόδοξη πίστη. Το 1792 σώζεται από θαύμα, σε ατύχημα με άλογο που το αποδίδει στη Παναγιά τη Πλατυτέρα κι η πίστη του στον Θεό δυναμώνει. 2 χρόνια μετά πηγαίνει στη Βενετία και την επόμενη χρονιά πηγαίνει στη Πάντοβα κι εγγράφεται στο εκεί πανεπιστήμιο, όπου σπούδασε Ιατρική. Αποφοιτά το 1797 στις 10 Ιουνίου κι επιστρέφει αμέσως στη Κέρκυρα όπου εξασκούσε την ιατρική αφιλοκερδώς γιατί ήταν πολύ πλούσιος. Είχε κτήματα στη Κέρκυρα αλλά κι αλλού, τόσο μέσα, όσο και έξω από τα Βαλκάνια. Από τα τέλη του 1798 αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στη πολιτική, ειδικότερα μετα τον πόλεμο των Ρωσωτούρκων εναντίον των Γάλλων. Τότε η οικογένεια Καποδίστρια καταφεύγει στη Κερκυραϊκήν ύπαιθρο και πολεμά με το μέρος των πρώτων. Την επόμενη χρονιά η γαλλική φρουρά παραδίδει την πόλη στους Ρωσώτουρκους και για ένα διάστημα, ο ίδιος διατέλεσε αρχίατρος του τουρκικού στρατιωτικού νοσοκομείου, που ιδρύθηκε τότε στην Κέρκυρα. 

Το 1797 τα Ιόνια νησιά, που ήταν έδαφος της Δημοκρατίας της Βενετίας, πέρασαν στον έλεγχο των Γάλλων του Ναπολέοντα, όταν αυτοί κατέλαβαν τη Βενετία. Το 1799, Ρωσία και Τουρκία μαζί, πήραν τα νησιά από τους Γάλλους. Υπό την προστασία της Ρωσίας το 1800, δημιουργήθηκε το πρώτο ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος μετά την 'Αλωση της Κωνσταντινούπολης, η Δημοκρατία της Επτανήσου Πολιτείας. Πρώτος Πρόεδρος της Γερουσίας της Δημοκρατίας, που πήρε διασχίζοντας έφιππος την Κωνσταντινούπολη το 1801 το φιρμάνι της αυτονομίας, ήταν ο Αντώνιος Καποδίστριας, πατέρας του Ιωάννη. Η Μεγάλη Ιδέα της ανασύνταξης της Μεγάλης Ελλάδας γεννήθηκε εκείνη την εποχή στα Επτάνησα. 

Το Μάρτη του 1800 τα Ιόνια νησιά ανακηρύσσονται σε υποτελή πολιτεία στον Τούρκο Σουλτάνο, η οποία όφειλε να κυβερνιέται από την αριστοκρατία του τόπου. Ο Καποδίστριας καταρχάς, γίνεται Έκτακτος επίτροπος της τοπικής κυβέρνησης, αργότερα γίνεται Υπαρχηγός και τέλος Γραμματέας της Επικράτειας για τις υποθέσεις εξωτερικών, εσωτερικών κι εμπορίου. Το 1802 ιδρύει την Ιατρικήν Εταιρεία της Κέρκυρας, που τελικά υπήρξε κι ο πρώτος ελληνικός ιατρικός σύλλογος Από τότε αποκτά στενούς δεσμούς με τη Ρωσική Αυλή. Το 1803, με την ψήφιση του Δημοκρατικού Συντάγματος που συνέταξε ο Ιωάννης Καποδίστριας, Πρόεδρος της Γερουσίας εξελέγη ο κόμης Θεοτόκης και Γενικός Γραμματέας της Επικράτειας (Καγκελάριος) ανέλαβε ο Ιωάννης Καποδίστριας σε ηλικία 27 ετών. Λίγους μήνες μετά, ο Θεοτόκης πέθανε και πρακτικά, μόνος Κυβερνήτης της Ιονίου Πολιτείας ήταν ο κόμης Ιωάννης, ενώ ο πατέρας του αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική σκηνή. 

Oι Ναπολεόντειοι πόλεμοι δεν άλλαξαν μόνο το ευρωπαϊκό πολιτικό σκηνικό, αλλά προκάλεσαν έντονες ανακατατάξεις και στα κατεχόμενα από τους Οθωμανούς Βαλκάνια. Η ρωσο-τουρκική συνεργασία στα Επτάνησα κράτησε πολύ λίγο. Ο Ναπολέων κατευθυνόμενος στην Αίγυπτο, εξασφάλισε τη φιλία της Τουρκίας, την οποία σκόπευε να χρησιμοποιήσει κι ως δύναμη αντιπερισπασμού των δυνάμεων της Ρωσίας. Η ρωσική διπλωματία απαντώντας, προκάλεσε τη Σερβική Επανάσταση του 1803, ενώ ακολουθώντας γαλλικές συμβουλές, η Τουρκία επετέθη στους πιθανούς Έλληνες επαναστάτες (επιχειρήσεις του Αλή Πασά κατά των Σουλιωτών, 1803-1804, και σφαγή των Καπεταναίων της Πελοποννήσου κατά τη διάρκεια της οποίας εξοντώθηκαν οι περισσότεροι Κολοκοτρωναίοι, ενώ ο Θεόδωρος σώθηκε στη Ζάκυνθο με τη βοήθεια των Μούρτζινων της Μάνης). 

Tο 1806, άρχισε ο αναμενόμενος, μετά την ήττα των Ρώσων στο Αούστερλιτς,  ρωσο-τουρκικός πόλεμος. Στα πλαίσιά του, οι Τούρκοι (ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων) με τη βοήθεια του Ναπολέοντα (διάθεση πυροβολικού) επιτέθηκαν στη Λευκάδα (Αγία Μαύρα). Όταν ο Αλή Πασάς με στρατό επιχείρησε να καταλάβει τη Λευκάδα, ο Καποδίστριας δέχτηκε να οργανώσει την άμυνα του νησιού και με τις άμεσες ενέργειές του κατάφερε να ματαιώσει τα σχέδια του Αλή Πασά. Εκεί γνωρίστηκε με τον Μητροπολίτη 'Αρτας -αργότερα Ουγγροβλαχίας- Ιγνάτιο, πνευματικό πατέρα των Σουλιωτών (ο οποίος θα παραμείνει φίλος και συνεργάτης του ως το θάνατό του) και τον Κολοκοτρώνη, στον οποίο ανέθεσε πειρατικές επιδρομές με πλοία στο Αιγαίο.

Οργάνωσε μαζί με τον Έλληνα Στρατηγό του ρωσικού στρατού Παπαδόπουλο, τον πρώτο πραγματι- κό ελληνικό στρατό, προσλαμβάνοντας όχι μόνο τους Σουλιώτες, αλλά και τους Πελοποννήσιους και τους Ρουμελιώτες Καπεταναίους. Στα νώτα του Αλή δημιούργησε αντιπερισπασμούς συντονίζοντας τις επιθέσεις του Κατσαντώνη, του Ίσκου κι άλλων. Για ενίσχυση της Α' Επανάστασης των Σέρβων (1803-1808), ο Νίκος Τσάρας πραγματοποίησε τη μυθική προέλασή του από τον Όλυμπο προς τη Σερβία, σε συνεννόηση με τον Ρώσο Ναύαρχο στο Αιγαίο, Σινιάβιν. O Καποδίστριας, που ασφαλώς ήταν μέτοχος της Μεγάλης Ιδέας για την αναγέννηση της Ελλάδας, στη συγκέντρωση των Καπεταναίων στην παραλία του Μαγεμένου της Λευκάδας, μετά την απόκρουση της επίθεσης του Αλή-Πασά, τους είπε:  «Συντόμως, η Πατρίς θα σας ξανακαλέσει για σκοπό πολύ υψηλότερο».

Το «συντόμως» άργησε, γιατί ο Τσάρος, στη συμφωνία του Τιλσίτ, παρέδωσε να νησιά στο Ναπολέοντα.
Tο 1807, στα Νησιά ξανάρχονται οι Γάλλοι. Ο Καποδίστριας αποσύρεται. Ο Δ. Ρώμας όμως, μαζί με τον Κολοκοτρώνη, προτείνουν στο Γάλλο διοικητή των Νησιών τη συγκρότηση στρατιωτικής δύναμης, που θα εξοπλιζόταν από τους Γάλλους για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Η Επανάσταση θα ήταν ελληνο-τουρκική. Σύμμαχος του Κολοκοτρώνη ήταν ο Λαλαίος Τούρκος Αλη-Φαρμάκης. Το σχέδιο σταματάει το 1809, όταν καταλαμβάνουν τα νησιά οι 'Αγγλοι κι ο Καποδίστριας φεύγει για τη Ρωσία. Είχεν ήδη προσκληθεί, μετά την παράδοση της Επτανήσου από τον Τσάρο στον Ναπολέοντα το 1807 με τη συνθήκη του Τιλσίτ, στην Αγία Πετρούπολη από τον τότε Υπουργό Εξωτερικών του Τσάρου Ρουμιάντσεφ, με την μεσολάβηση του Ζακυνθινού κόμη Γεωργίου Μοτσενίγου, για να ενταχθεί στη ρωσική Διπλωματική Υπηρεσία. Η φλόγα της «Μεγάλης Ιδέας» αναθερμάνθηκε μετά τη νίκη της Ρωσίας κατά του Ναπολέοντα. 

Έφθασε στην Αγία Πετρούπολη στις 16 Ιανουαρίου 1809. Εκεί, στην Αγία Πετρούπολη, χάρη στις ικανοτητές του, κερδίζει την εμπιστοσύνη του Τσάρου και γίνεται Υπουργός των Εξωτερικών και σύμβουλος της κυβέρνησής του. Γίνεται οπαδός της "Πεφωτισμένης Δεσποτείας" δηλαδή του εκσυγχρονισμού της κοινωνίας και των μεταρρυθμίσεων χωρίς όμως την επαναστατική παρεμβολή του λαού. 

Τοποθετήθηκε ως υπεράριθμος Ακόλουθος και το 1811 για λόγους υγείας ζήτησε και διορίστηκε κανονικά στη Ρωσική Πρεσβεία στη Βιέννη, ως Ακόλουθος με αρμοδιότητα τις εμπορικές σχέσεις. Στη διάρκεια του Συνεδρίου της Βιέννης, ο Καποδίστριας συναντιέται με όλους τους επιφανείς Έλληνες που συρρέουν εκεί (Μητροπολίτης Ιγνάτιος, 'Ανθιμος Γαζής, Γεώργιος Σταύρου, Ανδρέας Μουστοξύδης, Φίλιππος Χατζής, αδελφοί Μπαλάκη, ο στρατηγός Δούκας που υπηρετούσε στον αυστριακό στρατό, ο Ιωάννης Μαυρογένης, πρόξενος της Τουρκίας στη Βιέννη και άλλοι, μεταξύ των ο Αθ. Τσακάλωφ). 'Αλλωστε, ο Καποδίστριας φρόντισε να γνωριστεί και με όλη την ελληνική κοινότητα. Η μοίρα τα 'φερεν έτσι, ώστε στη Βιέννη, εκεί που γεννήθηκε το κίνημα του Ρήγα, να πάρει σάρκα κι οστά το όραμα της ελευθερίας των Ελλήνων. 

Πρώτη κίνησή του στη Βιέννη ήταν η συγκρότηση της Φιλομούσου Εταιρείας, στην οποία πέτυχε να εντάξει ως μέλος και τον ίδιο τον Τσάρο. Δημιούργησεν έτσι, ένα φορέα νόμιμο, μέσα από τον οποίο μπορούσαν να δραστηριοποιούνται οι Έλληνες για τον Σκοπό, αλλά και να συλλέγουν χρήματα για τις τεράστιες μελλοντικές ανάγκες του αγώνα σ' ένα «νόμιμο ταμείο». Δεύτερο βήμα ήταν η δημιουργία του "παράνομου" μηχανισμού της Φιλικής Εταιρείας, που θα διοργάνωνε τον στρατό της Επανάστασης. Η αποστολή ανατέθηκε στους Τσακάλωφ και Σκουφά, που απευθύνθηκαν στις λαϊκές τάξεις. Η Φιλική Εταιρεία, όπως είπαμε, είχεν αόρατη Αρχή, αλλά όχι αρχηγό. Όλων όμως, τα βλέμματα ήταν στραμμένα στον Καποδίστρια. Αν πρέπει η Αρχή να αποκτήσει πρόσωπα, αυτά ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Δ. Ρώμας, ο Ιγνάτιος και κάτω απ' αυτούς ο Ανδρέας Μουστοξύδης, ο Αντώνιος Κομιζόπουλος εκ Φιλιππουπόλεως, έμπορος στη Μόσχα, ο 'Ανθιμος Γαζής, ο Παναγιώτης Σέκερης, ο Νικόλαος Παξιμάδης Ιωαννίτης, μεγαλέμπορος στη Μόσχα κι ίσως κι ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Οι Κομιζόπουλος και Παξιμάδης ανέλαβαν το έργο της συγκρότησης του επαναστατικού μηχανισμού μακράν του Καποδίστρια κι αυτοί στρατολόγησαν τους Σκουφά και Τσακάλωφ. Ο ρόλος του Σέκερη είναι επίσης σημαντικός, αφού οι Σπηλιάδης κι Αναγνωσταράς δούλευαν στην επιχείρηση του. 

Ο Γάλλος ευγενής Αύγουστος Ντε Λαγκάρντ, που μετά τη Γαλλικήν Επανάσταση, έγινε «διάσημος» κοσμικός εμιγκρέ των ευρωπαϊκών αυλών, στ' απομνημονεύματα του για το συνέδριο της Βιέννης (Παρίσι 1843), γράφει εκτενώς για τους δυο διασήμους Έλληνες του συνεδρίου, τον Καποδίστρια και τον Υψηλάντη κι αναφερόμενος στις προσπάθειες προς απελευθέρωσιν της Ελλάδος, αναφέρεται στην «Εταιρεία του Ρήγα», σε μια δεύτερη μυστική εταιρεία πού σχηματίστηκε στην Ιταλία με στόχο να αξιοποιήσει τη γαλλική επαναστατική πολιτική κι επισημαίνει:

"...Όταν ολόκληρος η Ευρώπη ησχολείτο εις την Βιέννην, με τη διαμόρφωσιν της νέας ευρωπαϊκής τάξεως, εσχηματίσθη μια Τρίτη Ελληνική Εταιρεία. Η νέα Εταιρεία ωργανώθει υπό την σημαίαν της θρησκείας κι επιζητούσε την υποστήριξιν του Τσάρου. Ωνομάσθη «Εταιρεία των Φιλομούσων». Το έμβλημά της ήτο ένας δακτύλιος επί του οποίου είχαν χαράξει μία γλαύκα και τον Κένταυρο Χείρωνα... Η στολή των μελών ήταν ολόμαυρη και συνοδεύετο από σκούφο, επί του οποίου απεικονίζονταν μια νεκροκεφαλή κι υπ' αυτήν δύο οστά σταυροειδώς τοποθετημένα. Τα χρώματα της εταιρείας ήταν άσπρο-μαύρο-κόκκινο. Η εταιρεία αυτή έφθασε να αριθμεί 60.000 μέλη. Είχε τέσσαρας μυστικές τάξεις. Ένας πέπλος βαθύτατου μυστηρίου εκάλυπτε την φύσιν της... 

...Εις των φλογερωτέρων υποστηρικτών της ήταν ο μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος. Ο Υψηλάντης ήταν εις εκ των πρώτων μυστών της".

Το 1812, λόγω του συνεχιζόμενου ρωσο-τουρκικού πολέμου, αποσπάστηκε στο Διπλωματικό γραφείο του Αρχιστράτηγου της Στρατιάς του Δούναβη. Εκεί, γνωρίστηκε με τον Έλληνα Στρατηγό Κομνηνό και τον Έλληνα διπλωμάτη Ροδοφοινίκη, που κατηύθυνε τη σερβική Επανάσταση. Μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου, ο Καποδίστριας, αφού φρόντισε να χορηγηθεί άφθονη βοήθεια στους Σέρβους (που εγκαταλείφθηκαν πια μόνοι τους έναντι των Τούρκων), ακολούθησε το νέο αρχηγό του Στρατού του Δούναβη, Ναύαρχο Τσιτσαγκόφ, όταν ανέλαβε αρχιστράτηγος του ρωσικού στρατού που αντιμετώπιζε τον Ναπολέοντα. Έμεινε στο διπλωματικό Γραφείο του Αρχιστράτηγου μέχρις ότου τον κάλεσε κοντά του ο Τσάρος, ο οποίος εκτίμησε την προσφορά του στο μέτωπο (οργάνωσε το δίκτυο συλλογής κι ανταλλαγής πληροφοριών της ρωσικής στρατιάς) και μετά τη μάχη της Λειψίας (1813), του ανέθεσε την αποστολή για την απόσπαση της Ελβετίας από τη γαλλική κηδεμονία και την αποκατάσταση της Ενότητας της χώρας με τη θέσπιση νέου Συντάγματος. 

Αφού συνέταξε το Σύνταγμα της Ελβετίας που προέβλεπε την ουδετερότητά της (ήταν ο δημιουργός της Ελβετίας), προσκλήθηκε στο Συνέδριο της Βιέννης ως το πιο χαμηλόβαθμο μέλος της ρωσικής αντιπροσωπείας, διότι ο Τσάρος τον θεωρούσε ικανό να αντιμετωπίσει κι εκεί, τον Μέτερνιχ, όπως τα κατάφερε στην Ελβετία. Στη διάρκεια του Συνεδρίου, ο Καποδίστριας εξελίχθη σε Α' Διπλωματικό Σύμβουλο του Τσάρου και τέλος, σε Υπουργό επί των Εξωτερικών. Οι επιτυχίες και στη νέα του θέση προκάλεσαν το ενδιαφέρον και την εύνοια του τσάρου, κι εστάλη στην επόμενη δύσκολή του αποστολή. Το 1814 στο Παρίσι, πήρε μέρος στην υπογραφή της ειρήνης με τη Γαλλία. Για τις υπηρεσίες αυτές του δόθηκε το παράσημο του Αγίου Βλαδίμηρου. Ο τυπικός διορισμός του σε υπουργό επί των εξωτερικών εκδόθηκε το 1815. 

Από τον Ιούνιο του 1814 όμως, η Αγγλία είχε καταλάβει την Κέρκυρα. Από τότε δεν χάνει ευκαιρία, σε κάθε συνάντησή του με τον τσάρο, να του μιλάει για την οικτρή κατάσταση στην οποία βρισκόταν οι ορθόδοξοι της Ανατολής, για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους, και για ό,τι είχε σχέση με το ελληνικό πρόβλημα. Με ενέργειές του έγινε έρανος, στον οποίο συνεισέφεραν ο ίδιος ο τσάρος κι άλλα σημαίνοντα πρόσωπα που ήταν συγκεντρωμένα στη Βιέννη. Τα χρήματα επρόκειτο να διατεθούν κατά φράση του Καποδίστρια «...υπέρ των πτωχών Ελλήνων, των διψώντων παιδείαν», με φαινομενικό σκοπό να χρησιμεύσουν για τη συλλογή και τη διατήρηση των λειψάνων των αρχαίων μνημείων. Έτσι πάντως ξεκίνησε η ονομαστή για τη δράση της «Εταιρία των Φιλομούσων». 

Μετά την ήττα του Ναπολέοντα αρχίζουν οι συζητήσεις για τη συνθήκη ειρήνης. Ο Τσάρος διορίζει τον Καποδίστρια, σύμβουλο του με δικαιώματα, χωρίς ακόμα να τον κάνει υπουργό εξωτερικών και του ζητάει να διαπραγματευθεί τη συνθήκη. Ο Καποδίστριας αντιμετωπίζει προσωπικότητες όπως τον Ταλεϋράνδο, τον Μέτερνιχ κι απ' όλους τους ιστορικούς αναφέρεται πως ήτανε καλύτερος απ' όλους τους άλλους. Στη συνθήκη που έγινε δε θέλησε, να καταστραφεί τελείως η Γαλλία αν και θα μπορούσε να το είχε κάνει γιατί εκπροσωπούσε μια πολύ μεγάλη δύναμη τη Ρωσία. Ο Ναπολέων είναι εξόριστος στη νήσο Έλβα. Επιστρέφει, γίνεται η μάχη του Βατερλό και φτάνουμε στο 1815 (Από τον Σεπτέμβριο του 1814 και το 1815 για την ακρίβεια) όπου γίνονται φοβερά διπλωματικά γεγονότα. Πρίγκιπες, βασιλιάδες, αυτοκράτορες, ηγεμόνες, διπλωμάτες. Όλη η Ευρώπη αγωνίζεται ώστε να πετύχει κάθε λαός την καλύτερη συνθήκη γι' αυτόν. Εκεί στέλνεται κι ο Καποδίστριας. Τότε είχε προσπαθήσει να πείσει τον τσάρο να μην συναινέσει στη δημιουργία της Ιεράς Συμμαχίας. Το έγγραφο που ο τσάρος έθεσε υπ' όψιν του ο Καποδίστριας το απέρριψε, αλλά ο τσάρος εκείνη την εποχή βρισκότανε κάτω από την επίδραση της βαρώνης Γκρούδενερ, μιας μυστικοπαθούς γυναίκας που τότε κατά σύμπτωση πολέμησε την Ελλάδα, ενώ αργότερα την ωφέλησε. Αυτή έπεισε τον τσάρο να υπογράψει την Συνθήκη των Παρισίων και να δημιουργηθεί η Ιερά Συμμαχία.

Μέσα σε τέτοιο ανθελληνικό πνεύμα, κατάφερε ο Καποδίστριας να δεχτούν όλοι: Αγγλία, Γαλλία, Πρωσία, Αυστρία, την απελευθέρωση της Ιονίου πολιτείας. (Τουλάχιστον με την «υψηλή» εποπτεία της Αγγλίας). Ελευθερώθηκε η Ελλάδα σ' αυτό το νησιωτικό σύμπλεγμα. Η συνθήκη υπογράφτηκε τον Νοέμβριο του 1815 κι ήταν μια από τις μεγαλύτερες επιτυχημένες προσπάθειες του Καποδίστρια. Προσπάθησε να πείσει τον Τσάρο ν' απελευθερώσει και την υπόλοιπη Ελλάδα. Η επιθυμία του αυτή ήταν γνωστή στους Ευρωπαϊκούς κύκλους γιατί κατά τη διάρκεια γεύματος, (όπως αναφέρει κι ο Βαλαωρίτης) είχε κάνει πρόποση: «Στην απελευθέρωση όλου του γένους». Όλο το γένος δεν σήμαινε μόνο ο Ελλαδικός χώρος, αλλά η απελευθέρωση από τον Ίστρο ποταμό μέχρι τη Κωνσταντινούπολη και τη Μικρά Ασία. Ο Tσάρος τον άκουσε με προσοχή. Ο Καποδίστριας του έδωσε υπομνήματα (όπως αναφέρει και στην αυτοβιογραφία του) που του περιγράφει τη δύσκολη θέση των Ελλήνων, τη δυστυχία που έχουνε περιέλθει οι ομόδοξοι και ζήτησε τη βοήθεια του Τσάρου. Ο τσάρος τον χτύπησε φιλικά στη πλάτη και του απάντησε: «Το κάθε πράγμα στον καιρό του». Έτσι, τότε, το 1815, το μόνο που πέτυχε ήταν η απελευθέρωση των Ιονίων νησιών. Την επόμενη χρονιά, στις 31 Γενάρη, προβιβάζεται σε μυστικό σύμβουλο, βαθμός που βρισκότανε στη 3η θέση στην ρωσική ιεραρχία. 

Το 1817 η Φιλική Εταιρία του πρότεινε ν' αναλάβει την αρχηγία της επανάστασης στην Ελλάδα. Τον επισκέφτηκε στην Πετρούπολη εκ μέρους της Φιλικής Εταιρίας ένας ύποπτος τυχοδιώκτης, ο Ν. Γαλάτης (μακρινός ανηψιός του Καποδίστρια κι ένας από τους πρώτους που στρατολογήθηκαν από τον Σκουφά) και του ζήτησε ν' αναλάβει την αρχηγία της. Εκείνος όχι μόνον αρνήθηκε, αλλά και με αυστηρό τρόπο μίλησε στο Γαλάτη, τονίζοντάς του ότι τα σχέδιά τους μπορούν να παρασύρουν το έθνος στην καταστροφή. Αρνήθηκε, όχι γιατί ήταν φίλος της Οθωμανικής κυριαρχίας στην Ελλάδα, αλλά γιατί από τη φύση του αντιπαθούσε τις επαναστατικές μεθόδους πάλης όπως επίσης και γιατί πίστευε πως η επιλογή δεν ήταν κατάλληλη για την έκρηξη της Εθνικής Επανάστασης. Επιπλέον είχε τη γνώμη ότι μια επανάσταση που θα στηριζόταν σε νέες δυνάμεις δεν θα έφερνε κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ο Γαλάτης εκτελέστηκε από τον Δημητρόπουλο, κατ' εντολή του Τσακάλωφ, κοντά στις Σπέτσες. 

Το 1818 πήρε άδεια από τον τσάρο και πήγε στην Κέρκυρα για να φροντίσει για την υγεία του. Εκεί τον επισκέφτηκαν ο Θ. Κολοκοτρώνης, ο Μ. Μπότσαρης κι άλλοι καπετάνιοι, τους οποίους ενίσχυσε οικονομικά όσο μπορούσε, αλλά και τους δήλωσε πως ο τσάρος δεν έχει καμμιά διάθεση να έρθει σε ρήξη με την Τουρκία και δεν πρέπει να περιμένουν τίποτε αξιόλογο από την πλευρά της Ρωσίας. 

Στο τέλος του 1819 ή τις αρχές του 1820, ο Καποδίστριας δέχθηκε στην Πετρούπολη τον Ξάνθο που του πρότεινε ν' αναλάβει την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας, μα και πάλι αρνήθηκε (η ακριβής ημερομηνία δεν είναι απόλυτα διασταυρωμένη) και του υπέδειξε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη ως ένα πιθανό καλό ηγέτη. Ο ίδιος ο Υψηλάντης, στην επιστολή του λίγο πριν τον θάνατό τους προς τον Τσάρο Νικόλαο Α' το 1827, γράφει ότι ο Καποδίστριας τον συμβούλευσε και τον παρακίνησε να ξεκινήσει (Δεσποτόπουλος, "Ο Κυβερνήτης Καποδίστριας & Η Απελευθέρωση Της Ελλάδας", 1996).


Το 1820 στην Πολωνία, ο Καποδίστριας δέχτηκε τον Παναγιώτη Κρεββατά. Αυτός μετέφερε στον Υψηλάντη -που στο μεταξύ είχε αναλάβει επίτροπος της Φιλικής Εταιρείας- το μήνυμα για έναρξη της Επανάστασης από τη Μολδοβλαχία. Ο Υψηλάντης, στις αφηγήσεις του προς την κόμισσα Λούλου Τιρχάιμ και τη μεγαλύτερη αδερφή της Κωνσταντία, σύζυγο του πρεσβευτού της Ρωσίας στη Βιέννη, Αντρέι Ραζουμόφσκι, έλεγε ότι συναντήθηκε με τον Καποδίστρια πριν κηρύξει την Επανάσταση κι ότι του εξέθεσε την πρόθεσή του ν' αρχίσει την εξέγερση από τη Μολδοβλαχία (κυρίως διότι περίμενε βοήθεια από τη Ρωσία) κι ότι ο Καποδίστριας, όπως γράφει ο Υψηλάντης, «συμφώνησε μαζί του και τον ενθάρρυνε». (Στα δικά του υπομνήματα στον Τσάρο Νικόλαο και στους πρέσβεις των Μεγάλων Δυνάμεων, ο Καποδίστριας αναφέρεται στη συνάντηση αυτή και λέει ότι τον απέτρεψε. Και τα δύο κείμενα είναι διπλωματικά κείμενα, που υπηρετούν έναν εν εξελίξει σκοπό και δεν είναι αυτοβιογραφικά -όπως ορισμένοι πιστεύουν- και γι' αυτό ο Καποδίστριας γράφει αυτό που συμφέρει κι όχι την αλήθεια).

Ο Ιωάννης Καποδίστριας άρχισε αμέσως το τεράστιο έργο που τον περίμενε. Αναδιοργάνωσε το στρατό και το στόλο και ανακατέλαβε τη Δυτική και Ανατολική Στερεά Ελλάδα. Με τη συνθήκη που θα υπογραφόταν θα ευνοούνταν οι περιοχές που είχαν πολεμήσει με επιτυχία. Επίσης, έφτασαν Γαλλικά στρατεύματα υπό τον Μαιζόν για την απομάκρυνση των Τουρκοαιγυπτίων του Ιμπραήμ από το Μοριά. Σε διπλωματικό επίπεδο έδωσε σκληρές μάχες, για να κερδίσει ό,τι καλύτερο για την πατρίδα. Αναδιοργάνωσε την επαρχιακή διοίκηση και έθεσε τις βάσεις της οικονομίας. Νοιάστηκε για τη γεωργία, που την εμπλούτισε με νέες καλλιέργειες (πατάτας), για την κτηνοτροφία, το εμπόριο, τη ναυτιλία.

Έκοψε το πρώτο νόμισμα, τον ασημένιο φοίνικα, εκπόνησε το πρώτο δασμολογικό και φορολογικό σύστημα. Έθεσε τις βάσεις της εκπαίδευσης με πολλά σχολεία αλληλοδιδακτικά, στα οποία οι πιο προχωρημένοι μαθητές δίδασκαν τους υπόλοιπους υπό την εποπτεία του δασκάλου, και άλλα χειροτεχνίας, δηλαδή πρακτικής κατεύθυνσης. Στην Αίγινα ιδιαίτερα, ίδρυσε ορφανοτροφείο με διευθύντρια τη Μαντώ Μαυρογένους, όπου βρήκαν περίθαλψη και προστασία 600 ορφανά, καθώς επίσης και το Κεντρικό Σχολείο, οι απόφοιτοι του οποίου προορίζονταν για ανώτερες σπουδές. Επίσης, ίδρυσε το Πρότυπο Αγροκήπιο και τη Γεωργική σχολή Τίρυνθας. Στον τομέα της δικαιοσύνης έθεσε τις βάσεις απονομής δικαίου με τη δημοσίευση του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας και πολλών νόμων, με την ίδρυση πρωτοδικείων στις έδρες των νομών, ειρηνοδικείων στις κωμοπόλεις, καθώς και εφετείων. Το έργο που επιτελέστηκε στα τριάμισι χρόνια διακυβέρνησής του μέχρι τη δολοφονία του ήταν τεράστιο και πρωτοφανές.

Η αντίδραση κατά του κυβερνήτη ήταν από την αρχή σχεδόν έντονη και συνεχώς αυξανόμενη. Στην προσπάθειά του να δημιουργήσει κεντρική εξουσία και να θέσει τις βάσεις για την οικονομία, βρήκε αντιμέτωπους τους άρχοντες, που αντιπροσώπευαν την παλιά αριστοκρατία. Οι πρόκριτοι φοβούνταν ότι θα έχαναν τα παλιά τους προνόμια και την εξουσία τους και γι’ αυτό δεν εννοούσαν να υπακούουν στα κελεύσματα του νεοσύστατου κράτους. Δεν εννοούσαν π.χ. ότι έπρεπε να πληρώνουν φόρους. Και όχι μόνο τούτο, αλλά ζητούσαν υπέρογκα ποσά ως πολεμική αποζημίωση για όσα είχαν χαλάσει κατά τη διάρκεια του αγώνα.

Οι Κουντουριώτηδες από την Ύδρα ζητούσαν τόσο πολλά για τα καράβια τους που είχαν καταστραφεί, για τους μισθούς των πλοιάρχων και πληρωμάτων και για άλλα ακόμη, που ο Αγώνας γι’ αυτούς θα ήταν κερδοσκοπική επιχείρηση, αν η κυβέρνηση είχε να τους αποζημιώσει. Το ίδιο κάνανε κι οι Σπέτσες και τα Ψαρά. Κι εκείνος που υποδαύλιζε την αντικαποδιστριακή τακτική ήταν ο Αλέξ. Μαυροκορδάτος, ο πρώτος και μεγαλύτερος πολιτικάντης της νεότερης ιστορίας μας, ο οποίος έβλεπε να του γλιστρούν μέσα από τα χέρια τα τρανά αξιώματα. Το νησί της Ύδρας ήταν το μεγαλύτερο αντικαποδιστριακό κέντρο, όπου προσέφευγαν οι δυσαρεστημένοι και συνωμότες. Άλλο κέντρο ήταν η Μάνη των Μαυρομιχάληδων.

Η δολοφονία του Καποδίστρια στις 27-9-1831 από τον Κωνσταντίνο και Γεώργιο Μαυρομιχάλη, αδερφό και γιο αντίστοιχα του Πετρόμπεη,έχει υπερτονιστεί από τους ιστορικούς. Την εγκληματική ενέργεια όμως δεν πρέπει να ερμηνεύουμε με βάση τα προσωπικά πάθη των δραστών. Ίσως να μην το αποτολμούσαν, εάν η ατμόσφαιρα δεν ήταν τεταμένη και αν δεν υπήρχε τόσο το πλήθος ανθρώπων, που φανερά επιθυμούσαν το θάνατο του κυβερνήτη. Είχαν φτάσει στο σημείο να μαζεύουν χρήματα για το σκοπό αυτό κρυφά. Και ως ηθικούς αυτουργούς δεν πρέπει να θεωρούμε μόνο τη φάρα των Μαυρομιχαλαίων, τους Κουντουριώτηδες, τον Μαυροκορδάτο και άλλους, καθώς επίσης και την υδραίικη εφημερίδα «Απόλλων», η οποία πανηγύριζε για τον θάνατο του κυβερνήτη κι ύστερα έπαψε να εκδίδεται, επειδή είχε εκπληρώση τον προορισμό της· ηθικοί αυτουργοί ήταν και οι ξένοι και ιδίως οι Άγγλοι, οι οποίοι έβλεπαν στο πρόσωπο του Καποδίστρια όχι τον Έλληνα κυβερνήτη αλλά τον Ρώσο πράκτορα. Στη συνέχεια όλοι κατάλαβαν το μέγα σφάλμα, αλλά ήταν πια αργά.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν ακέραιος χαρακτήρας, έντιμος και θερμός πατριώτης και ανιδιοτελής. Αρνήθηκε σύνταξη από τη Ρωσία, για να μη θεωρηθεί μισθοδοτούμενος από τους ξένους. Αρνιόταν τον μισθό του. Δυο φορές θέλησαν να του κόψουν κάποια χορηγία, για να έχει τη δυνατότητα να εμφανίζεται ως αρχηγός κράτους προς τους ξένους, τη μια το «Πανελλήνιο» (η Κυβέρνηση), την άλλη η Δ΄ Εθνοσυνέλευση του Άργους (1829). Και τις δυο φορές αρνήθηκε. Ξόδεψε όλη του την περιουσία για τις ανάγκες της πατρίδας. Πούλησε ακόμα και τις πολύτιμες πέτρες από τα παράσημά του. Και ήταν πολύ λιτοδίαιτος, όσο έβλεπε τη χώρα βουτηγμένη στα ερείπια και σε φρικτή ανέχεια. Ο λαός τον αγαπούσε υπερβολικά και θρήνησε πολύ για το χαμό του.

Η προσωπικότητα του Καποδίστρια

Ο Ιωάννης Καποδίστριας υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες μετά απελευθερωτικές μορφές του Αγώνα, ίσως και η μεγαλύτερη. Προικισμένος με έξοχα διανοητικά και πνευματικά χαρίσματα συνέβαλε τα μέγιστα στη διασφάλιση της ελευθερίας και στη διοργάνωση της Ελεύθερης Ελλάδας. Ήταν ένας άνθρωπος με πολλές αρετές που φανερώνονται σε πολλά περιστατικά της ζωής του.

Η μετριοπάθεια, η ταπεινοφροσύνη, η ανεξικακία, η συγχωρητικότητα, η ανιδιοτέλεια, η αφιλοχρηματία, η ευψυχία, η καρτερία, η δικαιοσύνη, η γενναιοψυχία, η αυταπάρνηση και η μέχρι θανάτου αυτοθυσία.

Ίσως γι' αυτό κάθε φορά που τον καλούσε ο τσάρος για να τον τιμήσει με κάποιο παράσημο ή αξίωμα έκρινε τον εαυτό του ακατάλληλο, ή ότι δεν διέθετε τα απαιτούμενα προσόντα.

Η ζωή της πολυτέλειας και του πλούτου στην οποία ήταν υποχρεωμένος να ζει, οι τιμές και η δόξα, τα παράσημα, άφηναν ασυγκίνητο τον κατά βάθος ασκητικό χαρακτήρα του Καποδίστρια. Κατά τη διάρκεια μάλιστα περιπάτου του στους αγρούς της Κέρκυρας είπε χαρακτηριστικά όταν αντίκρισε ένα αγριολούλουδο: "Βλέπεις φίλε μου αυτό το ταπεινό λουλούδι; Έχει μεγαλύτερη αξία απ' όλα τα παράσημα και τις διακρίσεις που έχω. Η απλότητα και η αγνότητα της ζωής είναι για μένα τα καλύτερα παράσημα. Η εξοχή είναι η τροφός όλων αυτών των αρετών, αλλά οι πόλεις τις αδυνατίζουν και το περιβάλλον των ανακτορικών αυλών τις εξαφανίζει. Ευτυχής εκείνος που μπορεί να καλλιεργεί τον μικρό του αγρό, να αναπαύεται στη σκιά των δένδρων του μικρού του κήπου, να δροσίζεται από την πηγή που αναβλύζει στο μικρό βασίλειό του. Ελπίζω τις τελευταίες ημέρες της ζωής μου να τις περάσω σε ένα τέτοιο κήπο".

Γεννιέται όμως εδώ το ερώτημα. Πώς αυτή η αγνή και ευαίσθητη ψυχή υπήρξε μια τόσο σπουδαία πολιτική μορφή.
Οι αιτίες τις επιτυχίας του ήταν πολλές. Η διαύγεια του νου και η ευστροφία του, αλλά και η ικανότητά του να παίρνει γρήγορες αποφάσεις. Η απόλυτη τιμιότητά του που γεννούσε την εμπιστοσύνη ακόμη και στους αντιπάλους του, η αφοσίωση στο έργο του, η θέλησή του και η ενεργητικότητα του. Άλλωστε μοναδικό εμπόδιο στη σταδιοδρομία του στη Ρωσία, που ήταν ούτως ή άλλως λαμπρή, στάθηκε η ακοίμητη αγάπη του για την πατρίδα. Είχε μέγιστη διπλωματική αλλά όχι και διοικητική πείρα. Ίσως γι' αυτό είχε και αποτυχίες. Ωστόσο είχε ξεκάθαρη συνείδηση της αποτυχίας του και δεν την ονόμαζε τελική.

Στον αγώνα του για την επίτευξη των ιδανικών του ήρθε σε σύγκρουση με τους αγωνιστές που αντιπροσώπευαν ένα διαφορετικό κόσμο. Παρόλα αυτά, σχεδόν μόνος μέσα στον κόσμο το δικό του, λεπτός, φιλάσθενος, αμίλητος με το μελαγχολικό του βλέμμα στημένο σ' ένα μακρινό ιδανικό, συνέχιζε να πορεύεται προς τη θυσία.

Ο Καποδίστριας με τα λιγοστά χρήματα, την κακή κατάσταση της υγείας του, την αγάπη της μελέτης και της μοναξιάς απέφευγε τις κοσμικές εμφανίσεις. Μόνο στον καγκελάριο πήγαινε τις Κυριακές ή στον τσάρο για εργασία. Φιλίες στην Πετρούπολη είχε μόνο ελληνικές οικογένειες καθώς και την οικογένεια Στούρτζα. Τον περισσότερο χρόνο του τον πέρναγε διαβάζοντας διάφορα βιβλία που δανειζόταν. Η υγεία του όμως κλονίσθηκε και οι γιατροί του συνέστησαν να πάει σε άλλες χώρες. Ο ίδιος προτίμησε να πάει στη Βιέννη, όπου συνέχισε την ίδια μοναχική ζωή. Γνωριμίες δεν έκανε παρά μόνο με Ρώσους ή Έλληνες ταξιδιώτες στη Βιέννη. Παρόλη όμως την απλότητά του, ο Ιωάννης Καποδίστριας υπήρξε δημόσιο πρόσωπο.

Ξεκίνησε το δημόσιο βίο του ως έκτακτος επίτροπος της κυβέρνησης στα Νησιά και έπειτα ως υπουργός της εκτελεστικής εργασίας σ' όλους τους κλάδους της διοικήσεως και τελικά ως γραμματέας της επικρατείας των εξωτερικών, των ναυτικών και του εμπορίου.

Οι σχέσεις του με τους Έλληνες της Ηπείρου, της Πελοποννήσου και του Αιγαίου χαρακτηρίζονται από την προσπάθειά του να υπηρετεί ταυτόχρονα την πατρίδα του και την Ρωσία. Βασικός του στόχος ήταν να προφυλάξει τους Έλληνες από τους πειρασμούς της Γαλλικής πολιτικής. Διέγειρε την χριστιανική ψυχή των αρχηγών της Ελλάδας και τα έμφυτα αισθήματά τους, πείθοντάς τους ότι μόνο η Ρωσία ήθελε και μπορούσε να τους βοηθήσει.

Υπό τη διοίκηση του τσάρου απέκτησε μεγάλη δραστηριότητα και η δράση του γραφείου του οδήγησαν πολλούς διπλωμάτες παλαιότερους απ' αυτόν να επιζητούν την θέση του. Οι αντίζηλοί του είχαν μεγαλύτερους βαθμούς από τον Καποδίστρια αλλά ο Αυτοκράτορας προτίμησε τη προθυμία και το ζήλο του. Λόγω της προόδου του γραφείου του, ο τσάρος πιστεύοντας στην αξία και τις ικανότητες του Καποδίστρια του ανέθεσε μεγάλη αποστολή στην Ελβετία. Ο Καποδίστριας όμως εξέφρασε τις αμφιβολίες του για την ικανότητα του να πραγματοποιήσει τόσο σημαντικό έργο. Παρόλα αυτά δέχτηκε την πρόταση του τσάρου. Στην Ελβετία χρειάστηκε να πάρει άμεσες αποφάσεις και μάλιστα παραβίασε τις εντολές του τσάρου. Επιφανειακά οι πράξεις του φάνηκαν λανθασμένες και ο Αυτοκράτορας δυσανασχέτησε. Αργότερα όμως κατάλαβε πως πίσω από την απατηλή αυτή επίφαση ο Καποδίστριας είχε πάρει μια ακόμη έξυπνη διπλωματική πρωτοβουλία.

Λόγω λοιπόν της έξοχης διπλωματικής πορείας του Καποδίστρια ο Αλέξανδρος τον τίμησε με το παράσημο του Αγίου Βλαδημήρου Β' τάξεως. Άλλωστε ο Καποδίστριας και ο τσάρος είχαν τις ίδιες αρχές και συναισθήματα. Αγάπαγαν και οι δυο τη Δημοκρατία και ήθελαν να την σώσουν από το Γαλλικό Δεσποτισμό. Ο έξυπνος αυτός διπλωμάτης εκμεταλλευόμενος έξυπνα την εμπιστοσύνη του τσάρου έθεσε το θέμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στον Εύξεινο και άλλα πολλά θέματα για το καλό της Ελλάδας.

Αργότερα ο Καποδίστριας έπρεπε να αποφασίσει αν θα ακολουθήσει τον Ρωσικό στρατό κατά την αποχώρησή του από τα νησιά ή αν θα παραμείνει στην πατρίδα. Προτίμησε το δεύτερο, αλλά εξέφρασε στο τσάρο την παντοτινή αγάπη και σεβασμό στο πρόσωπό του.

Στην Ελλάδα ως κυβερνήτης πλέον, συνάντησε δυσκολίες που κατάφερε να τις ξεπερνάει. Δεχόταν αρνητικές επικρίσεις, παρόλα αυτά ο ίδιος συνήθιζε να λέει: "Ούτε ο φόβος των μηχανορραφιών και των ραδιούργων, ούτε οι συκοφαντικές στήλες των εφημερίδων δεν μπορούν να με αποπροσανατολίσουν από την πορεία που χάραξα στη ζωή μου. Ας λένε και ας γράφουν ό,τι θέλουν. Θα έρθει όμως κάποτε ο καιρός που οι άνθρωποι θα κρίνονται όχι σύμφωνα με όσα λέγονται ή γράφονται για τις πράξεις τους, αλλά από τις ίδιες τις πράξεις τους.

Έχοντας αυτή την πίστη ως αξίωμα έζησα στον κόσμο με θεμέλιο αυτές τις πνευματικές αρχές ως τώρα που βρίσκομαι στη δύση της ζωής μου και νιώθω ευχαριστημένος γι' αυτό. Μου είναι αδύνατο να αλλάξω τώρα. Θα συνεχίζω να εκπληρώ πάντοτε το χρέος μου, χωρίς να νοιάζομαι για τον εαυτό μου και ας γίνει ό,τι γίνει".
Πράγματι ο Καποδίστριας προέβλεψε σωστά για μια ακόμη φορά.
Σήμερα τον κρίνουμε όλοι εμείς από τις πράξεις του και κατανοούμε τις αποφάσεις του. Νιώθουμε θαυμασμό και απέραντο σεβασμό στο πρόσωπό του και αναγνωρίζουμε το έργο του και τη θυσία του.

Η άφιξη του Κυβερνήτη στην Ελλάδα

Μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου η Ελληνική Κυβέρνηση εξέδωσε ψήφισμα, που καλούσε τον Ι. Καποδίστρια να έρθει στην Ελλάδα το ταχύτερο. Από το Τορίνο που βρισκόταν το Νοέμβριο του 1827, πήγε στην Αγκώνα, από όπου απέπλευσε στις 20/12/1827 ή 11/1/1828 με το πλοίο Γουλφ, το οποίο τον μετέφερε ανοιχτά της Κέρκυρας στο πολεμικό Γουώρσπαϊτ, που έφτασε στην Μάλτα στις 28/12 – 9/1/1828. Εκεί συνάντησε σε φιλική ατμόσφαιρα το ναύαρχο Κόδρινγκτον, που αποδέχτηκε
το αίτημα του Καποδίστρια να τον συνοδέψουν στην Ελλάδα τρία συμμαχικά πλοία. Ανεξάρτητα από την πολιτική συγκυρία της εποχής, που ήταν σχετικά αρνητική για την Ελλάδα και τον Κυβερνήτη, ο Κόδριγκτον λειτούργησε σύμφωνα με το πνεύμα της Συνθήκης του Λονδίνου (6-7-1827), και ο Καποδίστριας έφυγε από τη Μάλτα στις 2/14 Ιανουαρίου 1828 με κατεύθυνση την Αίγινα, όπου και η έδρα τότε της Αντικυβερνητικής Επιτροπής. Το πλοίο «Γουώρσπαϊτ» όμως, που τον μετέφερε, εμποδίστηκε από αντίθετο άνεμο και στις 6/18 Ιανουαρίου 1828 κατέφυγε στον Αργολικό Κόλπο. Την επόμενη 7/19 Ιανουαρίου 1828 κατέβηκε στη πόλη του Ναυπλίου και παρακολούθησε τη θεία λειτουργία στο ναό του Αγ. Γεωργίου. Η υποδοχή ήταν αποθεωτική, αλλά και η συγκυρία κρίσιμη καθ' όσον η πόλη σπαράσσονταν από εμφύλια διαμάχη. Ο Γρίβας και Στράτος βομβάρδιζαν ο ένας τον άλλο από το Παλαμήδι και την Ακροναυπλία.
Η πρώτη ενέργεια ως Κυβερνήτη ήταν να τους δώσει διαταγή να σταματήσουν, πράγμα το οποίο έκαναν, υποσχόμενοι ενώπιον του «να τηρήσουν την ησυχίαν και ευταξίαν εις τας φρουράς των και εις τον τόπον».
Ήδη από την αποβίβαση του στο Ναύπλιο ο Κυβερνήτης αντελήφθη ότι η χώρα έμοιαζε μ’ ένα σωρό ερείπια. Παραγωγή δεν υπήρχε ούτε χέρια να επιδοθούν στην καλλιέργεια της γης λόγω ανασφάλειας, αφού κάθε μεγαλοκαπετάνιος που κρατούσε ένα κάστρο τυραννούσε σαν κατακτητής το γυμνό και άστεγο πληθυσμό, που είχε καταφύγει στα βουνά και τις σπηλιές.
Στη συνέχεια αναχώρησε για την Αίγινα με το παραπάνω αγγλικό πλοίο «Γουώρ-σπαϊτ» συνοδευό- μενος από το γαλλικό πολεμικό « Ήρα» και το ρωσικό «Ελένη». Στις 11/24 Ιανουαρίου 1828 αποβι- βάστηκε στην Αίγινα, που ήταν η έδρα της Κυβέρνησης και παρακολούθησε στην Μεγάλη Εκκλησία, τον Μητροπολιτικό ναό, τη θεία λειτουργία. Εκεί με μια εμπνευσμένη ομιλία τον προσφώνησε ο Θεόφιλος Καΐρης, αλλά την εικόνα που συνάντησε περιγράφει ο ίδιος ο Κυβερνήτης στη συνο-
μιλία του με το Γεωργάκη Μαυρομιχάλη, όπως μας την παρέδωσε ο Γ. Τερτσέτης στα «Απόλογα του Καποδίστρια»:

«Είναι καιροί που πρέπει να φορούμε όλοι ζώνη δερματένια και να τρώμε ακρίδες και μέλι άγριο.
Είδα πολλά εις την ζωήν μου, αλλά σαν το θέαμα όταν έφτασα εδώ εις την Αίγινα δεν είδα κάτι παρόμοιο ποτέ, και άλλος να μην το ιδεί… «Ζήτω ο Κυβερνήτης, ο σωτήρας μας, ο ελευθερωτής μας» εφώ ναζαν γυναίκες αναμαλλιάρες, άνδρες με λαβωματιές πολέμου, ορφανά γδυτά, κατεβασμένα από τις σπηλιές. Δεν ήτον το συναπάντημα μου φωνή χαράς, αλλά θρήνος. Η γη εβρέχετο με δάκρυα. Εβρέχετο η μυρτιά και η δάφνη του στολισμένου δρόμου από τον γιαλό ως την εκκλησία. Ανατρίχιαζα μου έτρεμαν τα γόνατα, η φωνή του λαού μου έσχιζε την καρδιά μου….» και καταλήγει Ο Καποδίστριας λέγοντας «Κατεβαίνω ως πολεμιστής εις το στάδιον, θα πολεμήσω ως κυβέρνησις, δεν λαθεύομαι τον έρωτα των προνομίων που είναι φυτευμένος εις ψυχές πολλών, το
ονειροπόλημα των λογιοτάτων, ξένων πρακτικών ζωής, το φιλύποπτο, κυριαρχικό και ανήμερο αλλοεθνών ανδρών. Η νίκη θα είναι δική μας αν βασιλεύση εις την καρδιάν μας μόνο το αίσθημα το ελληνικό. Ο φιλήκοος των ξένων είναι προδότης».

Ο Ι. Καποδίστριας στην Αίγινα εγκαθίσταται στο Κυβερνείο, μέχρι τότε οικία Μοίρα, όπου και η έδρα της κυβέρνησής του και του Πανελληνίου, διορισμένου αντιπροσωπευτικού σώματος, με το οποίο στην αρχή αντικατέστησε τη Βουλή. Ο Κυβερνήτης από την πρώτη του επαφή με την ελλη- νική χώρα και το λαό της αντιλήφθηκε άμεσα ότι το κράτος και στην πιο υποτυπώδη του έννοια δεν υπήρχε. Αυτή την πραγματικότητα, που εντελώς περιληπτικά περιγράφεται παραπάνω προσπάθησε
ο Κυβερνήτης να διαμορφώσει εφαρμόζοντας ένα συνεπή και καθορισμένο προγραμματισμό. Στην προσπάθεια του αυτή έπρεπε να ανταποκριθεί σε δύο τουλάχιστον σχηματοποιημένες αντιλήψεις. Από τη μία οι λαϊκές προσδοκίες και ελπίδες για την πραγμάτωση των ιδανικών της δικαιοσύνης και της ισότητας, που τον ανήγαγαν σε θεόπεμπτο αρχηγό.

Από την άλλη πλευρά οι προσδοκίες των ηγετικών ομάδων (προεστών, οπλαρχηγών, κοτζαμπάσηδων φατριών), που περίμεναν το νέο ελληνικό κράτος να εξασφαλίσει την προνομιακή μεταχείριση που είχαν στοπαλιό καθεστώς (οθωμανικό σύστημα).


Συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους

 Είναι γεγονός ότι η πραγματική πολιτική του Κυβερνήτη για να τιθασεύσει την ανοργανωσιά και να αρχίσει εκ του μηδενός τη συγκρότηση κράτους, με ιδεολογία τον μετριοπαθή φιλελευθε - ρισμό και τη πεφωτισμένη δεσποτεία, ήρθε σε αντίθεση με τους ριζοσπάστες φιλελεύθερους, που εμφορούντο από τα ιδανικά του διαφωτισμού και της Γαλλικής επανάστασης. Πλην όμως πίσω από αυτούς που υποστήριζαν τις ιδέες αυτές συνωστίσθηκαν και όσοι έβλεπαν τα συμφέροντα που απέκτησαν στο παλιό καθεστώς (οθωμανικό σύστημα) να κλονίζονται. Όπως έχει λεχθεί «αποτε-
λεί τραγική χλεύη της ιστορίας, ότι οι αντιπολιτευόμενοι τον Κυβερνή την εχρησιμοποίησαν εναντίον αυτού ως έμβλημα το Σύνταγμα». Έχει ενδιαφέρον να προσεγγίσουμε την περίοδο αυτή όχι μόνο μέσα από την οπτική των δικαιωμάτων, αλλά και από την οπτική οργάνωσης της εξουσίας στα σύγχρονα κράτη, όπως αυτά διαμορφώνονται μέσα από τις νοοτροπίες και τις ιδέες του τέλους του 18ου αι. και αρχές του 19ου αι. Κατά τη γνώμη μου πέραν όλων των άλλων αντιθέσεων στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος συγκρούεται αφενός η αντίληψη συγκρότησης κράτους με βάση τα «δικαιώματα», είτε αυτά αναφέρονται σε κεκτημένα κατά την οθωμανική κυριαρχία, είτε σε πολιτικά δικαιώματα των διανοουμένων εμπνευσμένα από τη γαλλική και αμερικάνικη επανάσταση και
αφετέρου η αντίληψη συγκρότησης κράτους με οργανωμένη εξουσία σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, εξουσία που θα μπορεί να διαχειρίζεται και να ελέγχει τη ζωή των πολιτών από τη γέννηση, την εκπαίδευση, την υγεία, την οικονομική ανάπτυξη μέχρι και το θάνατο33.Ανεξάρτητα από την παραπάνω επισήμανση ο Κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας τους 45 περίπου μήνες (ήτοι 3 χρόνια, 8 μήνες και 20 ημέρες), που ηγήθηκε του νεογέννητου ελληνικού κράτους, δημιούργησε όλους εκεί-
νους τους θεσμούς και τις υπηρεσίες που είχε ανάγκη ένα σύγχρονο κράτος για την εσωτερική του λειτουργία, ασκώντας ταυτόχρονα εξαίρετη και αριστοτεχνική εξωτερική πολιτική, που είχε ως αποτέλεσμα την ολοκληρωτική διασφάλιση των πρώτων συνόρων της ελληνικής επικράτειας
και την παγίωση της εθνικής ανεξαρτησίας σύμφωνα με το καταρχάς αμφίθυμο πρωτόκολλο του Λονδίνου της 3ης Φεβρουαρίου 1830. Μπορούμε ανεπιφύλακτα να συμφωνήσουμε στο ότι «η εξωτερική πολιτική του Καποδίστρια υπήρξε η λιγότερο δεκτική στις ξενικές επιταγές, πολι-
τική, που ασκήθηκε στα πρώτα εκατόν πενήντα χρόνια του ελληνικού κράτους».
Η εσωτερική οργάνωση του νέου ελληνικού κράτους την καποδιστριακή περίοδο επιγραμματικά είχε ως εξής:

 Συγκροτείται Τακτικό Σώμα, δύναμη 3.500 περίπου ανδρών, που έπαιξε σαφή ρόλο την περίοδο αυτή, παράλληλα με τα ημιτακτικά σώματα, μολονότι οι ημιτακτικοί αξιωματικοί υποδαυλίζονταν από
την πολιτική αντιπολίτευση.
 Η καταπολέμηση της πειρατείας αποτέλεσε προτεραιότητα για την καποδιστριακή κυβέρνηση, καθόσον η πειρατεία επηρέαζε το εμπόριο, την οικονομία γενικότερα και την εικόνα της χώρας στους
Ευρωπαίους συμμάχους. Ο ελληνικός στόλος πέτυχε τη σχεδόν απάλειψη του φαινομένου.

Η δημιουργία οικονομικών πόρων επικεντρώθηκε κυρίως από τον εξωτερικό δανεισμό αφού η φορολογία σε μία κατεστραμμένη χώρα δεν είχε νόημα. Ο Κυβερνήτης προσπάθησε να λάβει δάνειο
60.000.000 γαλλικών φράγκων για να οργανώσει την εσωτερική διοικητική μηχανή και να αποκαταστήσει την εσωτερική τάξη35, αφού ως γνωστόν σύμφωνα με τον Υπουργό Οικονομικών Παναγιώτη Λιδωρίκη «όχι μόνον χρήματα δεν έχουμε, αλλά δεν υπάρχει καν ταμείο…»36. Η μη καταβολή του δανείου ήταν καθοριστική για την μη επίτευξη των στόχων του. Παρ’ όλα αυτά με τους επιδέξιους χειρισμούς του κατόρθωσε τους πρώτους μήνες να λάβει εκ μέρους της Γαλλίας και Ρωσίας μηνιαία βοήθεια 500.000 φράγκων και ρουβλίων αντίστοιχα, ενώ συνέχισε να ζητά προσωρινά βοηθήματα από φιλελληνικούς κύκλους. Ταυτόχρονα προσπάθησε να εκμεταλλευτεί τα εσωτερικά κεφάλαια, ιδρύοντας για το λόγο αυτό την «Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα» στην Αίγινα με ψήφισμα την 2 Φεβρoυαρίου 182837. Παράλληλα στην Αίγινα ιδρύθηκε Νομισματοκοπείο και για λόγους κύρους και διεθνούς πίστης για τη χώρα, ο Κυβερνήτης έκοψε το πρώτο εθνικό νόμισμα, το φοίνικα38.

Προσπάθησε να αναπτύξει τη γεωργία με επιστημονικά μέσα και εισαγωγή νέων προϊόντων όπως π.χ. πατάτα, με τη χρήση σύγχρονων γεωργικών εργαλείων και νέων καλλιεργητικών μεθόδων. Επί-
σης πήρε μέτρα για την προίκιση των ακτημόνων από τις εθνικές γαίες.

Η προσπάθεια του αυτή στο γεωργικό τομέα, όπως και τα μέτρα που πήρε για την δημιουργία κεντρικής και απρόσωπης πολιτικής εξουσίας, εναντίον του κοινοτικού οθωμανικού συστήματος, προσέκρουσαν στους γαιοκτήμονες και στην πολιτική δύναμη των κοτζαμπάσηδων.
Παρ’ όλα αυτά με το ψήφισμα της 13 Απριλίου 1828 «περί διοικητικής διαιρέσεως» οργάνωσε την περιφερειακή διοίκηση με βάση το «τμήμα» που αποτελείτο από ένα σύνολο «επαρχιών», επιχειρώ- ντας να υποβαθμίσει την αυτόνομη τοπική πολιτειακή υπόσταση εντάσσοντας την στον εν γένει κρατικό μηχανισμό39.

Στον τομέα της Δικαιοσύνης με το από Δεκεμβρίου 1828 ψήφισμα «Περί Διοργανισμού των Δικαστηρίων» αντιμετωπίστηκε για πρώτη φορά υπεύθυνα το νομοθετικό πρόβλημα του κράτους. Για
την ισχύ του επίσημου δικαίου (ήτοι του Βυζαντινορωμαϊκού) ορίστηκε η Εξάβιβλος του Αρμενόπουλου ή «Πρόχειρον», ως πηγή για την εφαρμογή του40, παράλληλα με το λαϊκό Εθιμικό Δίκαιο, ενώ για τα εμπορικά ζητήματα θα ίσχυε ο γαλλικός Εμπορικός Κώδικας.
Συγκροτήθηκαν επίσης Ειρηνοδικεία σε χωριά και πόλεις, Πρωτόκλητα δικαστήρια στους νομούς και Ανέκλητα Δικαστηρια καθώς και ένα εμποροδικείο στη Σύρο41.

Η δράση του στην Παιδεία για τα μέσα που διέθετε το ισχνό νεοελληνικό κράτος αποτελεί ιστορικό παράδειγμα42. Μέσα σε δύο μόλις χρόνια από την άφιξη του Κυβερνήτη η Αίγινα μεταβλήθηκε σε μια σχολειούπολη43, εκπονήθηκαν εκπαιδευτική νομοθεσία, κανονισμός λειτουργίας σχολείων, τρόπος διορισμού επιτροπών και δασκάλων, έγινε η διάκριση των βαθμίδων της εκπαίδευσης, δημιουργήθηκαν αναλυτικά διδακτικά προγράμματα, ο θεσμός της μετεκπαίδευσης των δασκάλων και άλλων εκπαιδευτικών θεσμών και λειτουργών. Στις 8 Οκτωβρίου 1828 σε οικόπεδο της Δημογεροντίας της Αίγινας θεμελιώθηκε το Ορφανοτροφείο για τα ορφανά και τα απροστάτευτα αγόρια των νεκρών αγωνιστών. Το Ορφανοτροφείο (4.000τ.μ.) εγκαινιάστηκε στις 9 Απριλίου 1829 δηλαδή μόνο μέσα σε 6 μήνες από την άφιξη του Κυβερνήτη. Στο κτίριο αυτό λειτούργησε αλληλο- διδακτικό σχολείο και πολλά επαγγελματικά εργαστήρια. Στον περίβολο δημιουργήθηκε από δωρεές αξιόλογη βιβλιοθήκη, η πρώτη Εθνική Βιβλιοθήκη, βιβλιοδετείο, λιθογραφείο και τυπογραφείο. Επίσης το 1829 μέσα στο Ορφανοτροφείο στεγάστηκε η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και το Πρότυπον Σχολείον τριετούς εκπαίδευσης για τους απόφοιτους των αλληλοδιδακτικών σχολείων. Στη συνέχεια στον ίδιο χώρο λειτούργησε το Κεντρικόν Σχολείον για όσους μαθητές επιθυμούσαν ανώτερες σπουδές.
Το Κεντρικόν Σχολείον μεταφέρθηκε στη συνέχεια σε νέο κτίριο το Εϋνάρδειο, δίπλα από τη Μητρόπολη που έγινε με δωρεά του Ελβετού φιλέλληνα Εϋνάρδου σε σχέδια των αρχιτεκτόνων της Κυβέρνησης Κλεάνθη και Σάουμπερτ44. Οργανώθηκε επίσης το 1829 από τον συμπατριώτη του Κυβερνήτη Ανδρέα Μουστοξύδη, το Εθνικό Μουσείο με την πρώτη συστηματική αρχαιολογική συλλογή του Κυβερνήτης «καίτοι έχων πολλά αντιστατούντα», όπως έγραφε ο ίδιος και η πραγ-
μάτωση του στόχου αυτού ήταν φυσικό να προκαλέσει αντιδράσεις…»

Το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο

Η οικοδομή του Ορφανοτροφείου άρχισε Λίγους μήνες μετά την άφιξη του Καποδίστρια στην Αίγινα και τελείωσε τον Ιούνιο του 1829.
Στις 8 Οκτωβρίου 1829 πρώτη επέτειο της ναυμαχίας του Ναυαρίνου έγινε πανηγυρικά, μπροστά στον Κολοκοτρώνη, το Πανελλήνιο και τους άλλους επισήμους της εποχής, η κατάθεση του θεμελίου λίθου της εκκλησίας που έγραφε: "Εξ ονόματος του Ελληνικού Έθνους ο Κυβερνήτης της Ελλάδος καθιερώνει τον ναόν τούτον εις τον Σωτήρα της Ελλάδος Θεόν".

Εκτός από την Εκκλησία και ένα Νοσοκομείο, το Ορφανοτροφείο περιελάμβανε και 12 δωμάτια προορισμένα το καθένα για 30 παιδιά.

Στις 9 Μαρτίου 1829 έφεραν τα πρώτα 66 ορφανά που εξαγόρασαν οι Γάλλοι στην Αλεξάνδρεια και τα είχε εγκαταστήσει η Κυβέρνηση ως τότε στη Φανερωμένη, το μετόχι της Χρυσολεόντισσας. Την άλλη μέρα ήρθαν οι 160 ψυχογιοί απ' τον Πόρο. Σε λίγο μαζεύτηκαν 500 παιδιά. Γενικός έφορος του ιδρύματος στην αρχή διορίστηκε ο Βιάροας Καποδίστριας και δεύτερος ο Κερκυραίος λόγιος Λ. Μουστοξύδης.

Στο Ορφανοτροφείο ενσωματώθηκαν τρία αλληλοδιδακτικά "τρεις κλάσεις ελληνικών μαθημάτων" και πολλά χειροτεχνεία, ξυλουργείο, σιδηρουργείο, τυπογραφείο κ.ά. Στο Ορφανοτροφείο είχε επίσης ενταχθεί και το Πρότυπο σχολειό, απ' όπου θα αποφοιτούσαν δάσκαλοι για τα αλληλοδιδακτικά. Την ίδια χρονιά στην Αίγινα πάλι, ιδρύθηκε και το Κεντρικό σχολείο, του οποίου οι απόφοιτοι θα ακολουθούσαν ανώτερες σπουδές.

Πολύς λόγος έγινε για το αν θα πρέπει να υπάρχουν κατά τη σχολική περίοδο αργίες και διακοπές, γιατί μερικοί υποστήριζαν ότι οι αργίες και οι διακοπές είναι εμπόδιο για την προκοπή των μαθητών. Τελικά ο Κυβερνήτης εξέδωσε στις 16 Ιανουαρίου 1830 το εξής διάγγελμα σχετικά με τη λειτουργία των αλληλοδιδακτικών, όπου καθορίζονται οι μέρες της σχολικής αργίας.

1) Τα αλληλοδιδακτικά σχολεία της Επικράτειας δεν θα κάνουν μάθημα τις Κυριακές, τις δεσποτικές και θεομητορικές γιορτές των Αγίων.
2) Κατά τις γιορτινές μέρες, μετά τη θεία Λειτουργία οι μαθητές πηγαίνουν σχολείο και αφού γίνει εξήγηση του Ιερού Ευαγγελίου της ημέρας, γίνεται η συνηθισμένη παράδοση.
3) Οι ώρες παράδοσης είναι 9-12 το πρωί και 2-5 το απόγευμα.
4) Τα αλληλοδιδακτικά σχολεία θα έχουν διακοπές από 20 Ιουλίου μέχρι 1η Σεπτεμβρίου. Τις ημέρες των διακοπών εκτός από τις γιορτές γίνεται μάθημα μόνο μέχρι το μεσημέρι.

Η όλη αυτή προσπάθεια και ο αγώνας του Καποδίστρια για την Εκπαίδευση απέδωσε καρπούς και έτσι την 28η Οκτωβρίου 1829 ο Κυβερνήτης με επιστολή του καθιστά γνωστό στον Α. Μουστοξύδη ότι 7 μαθητές από το Κεντρικό Σχολείο αποφοίτησαν και ότι η Κυβέρνηση αποφάσισε να προβιβάσει τους 4 από τους 7.
Οι 4 προβιβασθέντες ήταν οι Φραγκίσκος Δασιμίνης, Νικόλαος Φλέγκας, Ιωάννης Σκούφος και Ιωάννης Σώκκας. Αυτοί θα κατατάσσονταν στη Στρατιωτική Σχολή. Η απόφαση αυτή του Καποδίστρια χαρακτηρίστηκε δημοκρατική, γιατί μέχρι τότε στη Στρατιωτική Σχολή κατατάσσονταν παιδιά αριστοκρατών και όχι ορφανά πολέμου. Οι 4 μαθητές εξελίχθηκαν σε μεγάλους αξιωματικούς. Με τον ερχομό του Όθωνα η Στρατιωτική Σχολή ονομάστηκε "Στρατιωτική Σχολή των Ευελπίδων" .

Παρόλες τις επιτυχίες τα σύννεφα δεν άργησαν να φανούν στον ορίζοντα αφού οι μαθητές του Κεντρικού σχολείου αντέδρασαν στα κατά τη γνώμη τους αυστηρά μέτρα του Κυβερνήτη. Έτσι έκαναν αποχή τον Ιανουάριο του 1831 προκαλώντας, σύμφωνα με έκθεση του Μουστοξύδη στον Καποδίστρια, πολλά προβλήματα στους κατοίκους του νησιού.
Χαρακτηριστική είναι και η απόφαση του Αστυνόμου προς τον Καποδίστρια: "Οι μαθητές είναι ταραχοποιοί και στασιαστές, κατάσταση η οποία τρομοκρατεί τους κατοίκους της Αίγινας και ιδιαίτερα τους Ψαριανούς, που δεν μπορούν να κάνουν τίποτα και έτσι υπομένουν τα ολέθρια αποτελέσματα. Αίτιο αυτής της κατάστασης είναι ο Γεννάδιος, ο οποίος τις ώρες του μαθήματος του γνωστοποιεί τα δικαιώματα που έχουν με αποτέλεσμα τον ξεσηκωμό των μαθητών".

Ο Κυβερνήτης ένιωσε λύπη όταν έμαθε την απειθαρχία των μαθητών, αφού πριν μερικές μέρες κάθονταν ανάμεσα τους και ένιωθε ανακουφισμένος βλέποντας τις μαθητικές επιδόσεις και την "ευταξία αυτών". Αμέσως διέταξε το Δικαστήριο να εξετάσει τα παράπονα των μαθητών, εναντίον αυτών που θεωρούσαν υβριστική τη συμπεριφορά τους και να δώσει ικανοποίηση κατά τους νομικούς τύπους.
Αποδοκίμασε επίσης το κίνημα καθώς και την πρόταση αποβολής των καθηγητών. Έτσι διέταξε να κλεισθεί το σχολείο και οι δάσκαλοι να δίνουν μαθήματα στα σπίτια τους σε όσους μαθητές ενδιαφέρονται. Συγχρόνως συγκρότησε επιτροπή για να διακρίνει τους "ευπειθείς" από τους "απειθείς" και για να καλέσει ενώπιον της τον κάθε μαθητή χωριστά.


Η εκπαιδευτική πολιτική του Καποδίστρια 

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους, έπρεπε το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα να οργανωθεί από την αρχή. Ο Καποδίστριας έδειξε ζωηρό ενδιαφέρον για την εκπόνηση και σύνταξη ενός γενικού σχεδίου εκπαιδευτικού προγράμματος, ζητώντας συγχρόνως το ενδιαφέρον και τη βοήθεια των Ελλήνων για την πνευματική αναγέννηση του τόπου και τη μόρφωση των παιδιών τους. Η εκπαιδευτική του πολιτική αντικατόπτριζε τη νέα κοινωνική δομή και το νέο πολιτικό σύστημα που επιδίωκε να εγκαθιδρύσει στην Ελλάδα. Είχε μακροπρόθεσμους σκοπούς και στόχους και εντασσόταν στο ευρύτερο κυβερνητικό πρόγραμμα. Η παροχή ίσων ευκαιριών μάθησης σε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες θα οδηγούσε σταδιακά στην πολιτική ωριμότητα και τη χειραφέτησή τους. Το περιεχόμενο της διδασκαλίας των μαθημάτων προσανατολίστηκε προς την ελληνοχριστιανική παράδοση και δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στην εθνική διαπαιδαγώγηση, στη δημιουργία πολιτών μελών εθνικού Κράτους και στη σύζευξη θρησκείας και παιδείας για την ανόρθωση του φρονήματος των πολιτών. Ο Κυβερνήτης δείχνει ξεχωριστό ενδιαφέρον για την οργάνωση και την ανάπτυξη της δημόσιας εκπαίδευσης. Φιλοδοξία του ήταν να εξασφαλίσει μαζική και δωρεάν βασική μόρφωση στο λαό. Μέσα από την εκπαίδευση, στην οποία προσέδωσε χαρακτήρα έντονα φιλανθρωπικό και σωφρονιστικό, δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διαδικασία της κοινωνικής ένταξης των νέων, την προετοιμασία τους για την αγορά εργασίας και την ανάληψη κοινωνικών ρόλων.

Η εκπαιδευτική πολιτική του Καποδίστρια αντικατόπτριζε τη νέα κοινωνική δομή και το νέο πολιτικό σύστημα που επιδίωκε να εγκαθιδρύσει στην Ελλάδα.

Είχε μακροπρόθεσμους σκοπούς και στόχους και εντασσόταν στο ευρύτερο κυβερνητικό πρόγραμμα. Η παροχή ίσων ευκαιριών μόρφωσης σε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες θα οδηγούσε σταδιακά στην πολιτική ωριμότητα και τη χειραφέτησή τους. Το περιεχόμενο της διδασκαλίας των μαθημάτων προσανατολίστηκε προς την ελληνοχριστιανική παράδοση και δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στην εθνική διαπαιδαγώγηση, στη δημιουργία πολιτών-μελών εθνικού κράτους και στη σύζευξη θρησκείας και παιδείας, για την ανόρθωση του φρονήματος των πολιτών.1

Στο διάταγμα διορισμού των δασκάλων και των επιτρόπων του Ορφανοτροφείου ο Καποδίστριας επισημαίνει:

Να καταστήσετε τους μαθητές «μετόχους των αγαθών της ηθικής και χριστιανικής αγωγής και της υγιούς στοιχειώδους παιδείας».2

Επίσης, σε επιστολή του προς τον έκτακτο επίτροπο Β.Σποράδων Αν. Λόντο είναι κατηγορηματικός για την ηθικοθρησκευτική αγωγή:

«Μία πρέπει να είναι η αποστολή σας, η εξασφάλισις των δικαιωμάτων του ανθρώπου και η διά της παιδείας μόρφωσις των ηθών του, διά της οποίας θα αναδειχθή εις τον λοιπόν πεφωτισμένον κόσμον άξιος της ελευθερίας».3

Ο Κοκκώνης, στενός συνεργάτης του Καποδίστρια, επισημαίνει σε άρθρα του,που δημοσιεύονται στην εφημερίδα «Αιγιναία», ότι βασικός σκοπός της εκπαίδευσης είναι να γνωρίσει ο μαθητής, μέσα από τα προγράμματα εκπαίδευσης και τη διδασκαλία, «τα προς τον Θεόν, τα προς εαυτόν, τα προς τον πλησίον και τα προς την κοινωνίαν καθήκοντα», ώστε να γίνει «ευσεβέστερος Χριστιανός καλύτερος υιός, σύζυγος, πατήρ, φίλος, πολίτης, συνετώτερος άρχων ...».4
Πιστεύοντας ότι η αγωγή έχει μεγαλύτερη αξία από τα πλούτη τονίζει ότι πρέπει «η κοινή ημών εκπαίδευσις να περιλάβη όλας τας αναγκαίας γνώσεις, αι ο ποίαι είναι χρήσιμαι προς την παιδείαν, ευπορίαν και πολιτικήν ευτυχίαν του έθνους μας».5
Από την ορθή πολιτική και κοινωνική αγωγή εξαρτώνται «η ιδία ευτυχία εκάστου πολίτου και η κοινή ευδαιμονία όλης της πολιτείας».6
Προτείνει «να συστηθή διδασκαλία βιωφελής και χρησίμη εις πάσαν μίαν τάξιν των πολιτών», ώστε οι μαθητές «να εξέρχωνται εις τον κόσμον εφωδιασμένοι με τας αναγκαιοτάτας και εις την χρηστήν διαβίωσιν γνώσεις, και τας ωφελίμους εις το οποίον μέλλουν να δοθώσιν επάγγελμα. Διότι η παιδεία δεν ωφελεί ουδέ τον παιδευόμενον ιδίως, ουδέ την πολιτείαν κοινώς, αν δεν γίνεται καταλλήλως και αρμοζόντως εις την τάξιν και το επάγγελμα καθενός πολίτου».7  Και καταλήγει: «Εκ της τοιαύτης σπουδής, της κατά σκοπόν του ωφελίμου εις πάσαν κατάστασιν και τάξιν των πολιτών γινομένης, κρέμονται εξ ενός μέρους η ευπορία και το ευ είναι του καθενός ιδίως· εκ δε του ετέρου, η ευνομία, η δύναμις και η πλουσιότης της πολιτείας».8

Η εκπαιδευτική πολιτική του Καποδίστρια ήταν στραμμένη κυρίως στη στοιχειώδη εκπαίδευση και είχε ως προτεραιότητα τη στερέωση του δημόσιου σχολικού δικτύου. Η πολιτική αυτή καθόριζε σε μεγάλο βαθμό την κρατική αντίληψη, η οποία απηχούσε την ευρωπαϊκή πραγματικότητα.9
Ο Καποδίστριας ενδιαφέρεται η εκπαίδευση να διαδοθεί σε ολόκληρο το λαό χωρίς ταξικές διακρίσεις και κυρίως στους αγρότες, για τους οποίους έτρεφε ιδιαίτερη συμπάθεια. Επιδίωξή του είναι να ιδρυθούν αλληλοδιδακτικά σχολεία σε όλες τις επαρχίες και, εάν είναι δυνατόν, και σε όλα τα χωριά.10
Γιατί, όπως υποστηρίζει και ο στενός συνεργάτης του Κοκκώνης, πρέπει τα παιδιά «των χωρικών μας να μην μένωσι και αυτά άμοιρα των μαθημάτων και της αναγνώσεως και γραφής,τα οποία είναι τα πρώτα βοηθήματα εις ανθρωπισμόν».11

Ως εκπρόσωπος της «πεφωτισμένης δεσποτείας»* ο Καποδίστριας «και μολονότι εμπνεόταν από την ιδέα της “λαϊκής διαπαιδαγώγησης” και πίστευε στην αξία του H.I. Pestalozzi», στάθηκε αποφασι- στικός παράγοντας όχι μόνο στην προτεραιότητα που έδωσε στη λαϊκή παιδεία με δωρεάν εκπαίδευ- ση, αλλά και στην αντιμετώπιση των αντίξοων δυσχερειών που επικρατούσαν την εποχή αυτή στην εκπαίδευση και την κοινωνία.12
Ο Κυβερνήτης δείχνει ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον για την οργάνωση και την ανάπτυξη της δημόσιας εκπαίδευσης και ιδιαίτερα της δημοτικής,13 την οποία θεωρούσε τον ακρογωνιαίο λίθο της ανοικοδό- μησης ενός σύγχρονου και κυρίως φιλολαϊκού εκπαιδευτικού συστήματος.14 «Φιλοδοξία του ήταν να εξασφαλίσει μαζική και δωρεάν βασική μόρφωση στο λαό».15Η προτεραιότητα που επέδειξε στην οργάνωση της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης βρισκόταν σε άμεση συνάφεια με τις ελληνικές συνθήκες τηςεποχής.
Σύμφωνα με τις παιδαγωγικές του αντιλήψεις, οι νέοι έπρεπε πρώτα να αποκτήσουν τις εγκύκλιες γνώσεις και στη συνέχεια να σπουδάσουν επιστήμες και να μάθουν τέχνες.16
Πίστευε ότι ο λαός μας, που στην πλειοψηφία του ήταν αναλφάβητος, τότε μόνο θα προόδευε, αν κατόρθωνε να αποκτήσει μια καλή στοιχειώδη εκπαίδευση και στη συνέχεια ένα επάγγελμα που θα τον βοηθούσε να ζήσει. Γι’ αυτό η στοιχειώδης εκπαίδευση ήταν υποχρεωτική για όλους τους μαθητές.17
Το ενδιαφέρον της πολιτείας στρεφόταν όχι σε μεμονωμένους τομείς της σχολικής δραστηριότητας αλλά στη συνολική διάσταση του σχολείου, την αναφερόμενη στις μαθησιακές δραστηριότητες, τη διοικητική οργάνωση, το περιβάλλον, τον προγραμματισμό, τους εκπαιδευτικούς και εκπαιδευόμε- νους , τα βιβλία και τα προγράμματα διδασκαλίας. Με τη θέσπιση νομικού πλαισίου προώθησε την αγωγή, τη μόρφωση και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών λειτουργών.18

Ο κρατικός εκπαιδευτικός προγραμματισμός κατά τον Κυβερνήτη δεν αφορούσε μόνο τη σπουδάζουσα νεολαία αλλά και τους ενήλικες. Οι νέοι διαπαιδαγωγούνταν με τη φοίτηση στα σχολεία, παρακολουθώντας τα εκπαιδευτικά προγράμματα, ενώ οι ενήλικες στο χώρο εργασίας.19
Η πατερναλιστική πολιτική του Καποδίστρια προσέδωσε στην εκπαίδευση χαρακτήρα έντονα φιλανθρωπικό και σωφρονιστικό.20 Η πολιτεία, μέσα από την εκπαίδευση, δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διαδικασία της κοινωνικής ένταξης των νέων, την προετοιμασία τους για  την ανάληψη κοινωνικών ρόλων.21Γι’ αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα ήταν δομημένο με οριζόντια, δηλ, γενική και επαγγελματική και κάθετη δηλ.,Δημοτικό-Γυμνάσιο,  κατεύθυνση.22

Το εκπαιδευτικό του πρόγραμμα ο Καποδίστριας το στήριξε στην πραγματικότητα της εποχής του και την ελληνική, πάντοτε στο ευρύτερο πλαίσιο της εσωτερικής του πολιτικής.23 Η εκπαιδευτική πολιτική που ακολούθησε διατυπώνεται στο διάγγελμα που απεύθυνε στη Δ΄Εθνική Συνέλευση, στις 30 Ιουλίου1829. 24
Στόχος του ήταν να ενισχύσει τα αλληλοδιδακτικά σχολεία, να συστήσει«σχολεία τυπικά» και παράλληλα να ιδρύσει «σχολεία ανωτέρας τάξεως διά τους νέους έλληνας, τόσον τους αφιερωθησομένους εις τα εκκλησιαστικά, όσο και εις τους μέλλοντας να υπηρετήσουν την πατρίδα, εις τα πολιτικά ή να διατρέξουν το στάδιον των επιστημών, των τεχνών και της φιλολογίας».25

Επηρεασμένος από τις παιδαγωγικές αρχές του Pestalozzi**, συγκεντρώνει την προσπάθειά του στη στοιχειώδη εκπαίδευση με επαγγελματική προοπτική. Πίστευε ότι το βάθρο πάνω στο οποίο θα έπρεπε να στηρίξει την εκπαιδευτική του πολιτική είναι η σχέση εκπαίδευσης-παραγωγής. 26
Για την ομοιογενή οργάνωση της λαϊκής παιδείας σε μία ενιαία μεθοδολογική αρχή επιλέχθηκε η αλληλοδιδακτική μέθοδος, που είχε εισηγηθεί η «επί της προπαιδείας» επιτροπή. Πρωταρχικός του στόχος ήταν η οργάνωση της παιδείας και η εκπόνηση γενικού εκπαιδευτικού προγράμματος.27

Σύμφωνα με την αλληλοδιδακτική μέθοδο, ο μοναδικός δάσκαλος του αλληλοδιδακτικού σχολείου δίδασκε συγχρόνως όλους τους μαθητές, με τη βοήθεια των «πρωτόσχολων», οι οποίοι επιλέγονταν από τον ίδιο με τη βοήθεια των μαθητών της τάξης ή του σχολείου, και έπρεπε να διακρίνονται για την ικανότητα, να διευθύνουν τους συμμαθητές τους, την επίδοση στα μαθήματα και τη διαγωγή τους.28
Οι πρωτόσχολοι αντί για διδακτικά βιβλία είχαν πίνακες κρεμασμένους στους τοίχους, που πάνω τους ήταν γραμμένα κείμενα από διάφορα μαθήματα. Αναλάμβαναν την υπαγόρευση των μαθημάτων και ακόμα την ανάλυση και ερμηνεία των νέων γνωστικών ενοτήτων. 29
Ο δάσκαλος που είχε το ρόλο του γενικού ρυθμιστή της σχολικής ζωής περιοριζόταν σε καθήκοντα συνοπτικής ενημέρωσης των πρωτόσχολων για τα μαθήματα που θα δίδασκαν, επιτήρησης και εξέτασης των μαθητών, διδάσκοντας ελάχιστα σε εξαιρετικές περιπτώσεις.30

Κατά τη διδασκαλία επικρατούσε σιγή, όχι μόνο από την πλευρά των μαθητών, αλλά και από την πλευρά του δασκάλου.

«Ας μη στοχάζεται ο διδάσκαλος ότι πρέπει να λαλή πολύ ή να φωνάζη μεγαλοφώνως, διά να σιγήσωσιν οι μαθηταί του ... πρέπει οι λόγοι του διδασκάλου να ήναι σπάνιοι..τότε λαλών, ακούεται ...Διά της επιμόνου διατηρήσεως της σιωπής θέλει έχει τις και σχολείον εύτακτον.Περιπλέον αύτη είναι ο ουσιώδης κανών εις εν σχολείον ...».31

Το αλληλοδιδακτικό σχολείο ήθελε το δάσκαλο
 «δραστικόν, προικισμένον με χαρακτήρος ευστάθειαν, αγαπώντα την ευταξίαν, αφοσιωμένον εις το επάγγελμά του, το οποίον πρέπει να εναγκαλισθή κατά τινα ιδίαν κλίσιν προς αυτό. Πρέπει να ευχαριστήται να ήναι αναμέσον των παιδίων, και να καταδέχεται να συγκαταβαίνη χάριν αυτών και εις τα παραμικρά πράγματα. Αν δεν έχη τα προτερήματα ταύτα, ας έμβη εις κανέν άλλο στάδιο.εις το διδασκαλικόν δεν θέλει κάμει κανέν όφελος».32

Έξι ήταν τα κύρια μαθήματα στη στοιχειώδη εκπαίδευση:  γραφή, ανάγνωση,αριθμητική, γραμματική, χριστιανική διδασκαλία και γραμμική ιχνογραφία.33

Η Κυβέρνηση εκτός από τους πίνακες ανάγνωσης έδειξε ζωηρό ενδιαφέρον για τη σύνταξη και μετάφραση βασικών βιβλίων για τα αλληλοδιδακτικά σχολεία.
Ο Νικητόπουλος παρουσίασε στην επιτροπή τη γραμματική του και την περίληψη του ιερού Ευαγγελίου. Στο Eθνικό Τυπογραφείο της Αίγινας τυπώνονται τρία τεύχη θρησκευτικής αγωγής με τον τίτλο «Χριστιανικής διδασκαλίας μάθημα», τα οποία περιλάμβαναν το προσευχητάριο, τη σύνοψη ιερής Ιστορίας και τη σύνοψη ιερής κατήχησης.
Το Καλοκαίρι του 1831 εκτυπώθηκε η «Διδασκαλία της γραμμικής ιχνογραφίας». Επειδή όμως τα βιβλία αυτά δεν κάλυπταν τις ανάγκες των αλληλοδιδα- κτικών σχολείων, η κυβέρνηση προχώρησε στην αγορά και άλλων βιβλίων ιδιωτικών εκδόσεων. Σπουδαιότερη όμως πηγή συγκέντρωσης βιβλίων αποτέλεσαν οι δωρεές από διάφορες πηγές και ιδίως από συνεργάτες και φίλους του Καποδίστρια, όπως οι αδελφοί Ζωσιμά, ο Παν. Κοδρικάς, ο Χριστόφ. Σακελλάριος, ο Ν. Βάμβας, ο Π. Δάρβαρης, ο Ν. Δούκας, ο Κ. Οικονόμου κ.ά. Τα βιβλία αυτά συγκεντρώθηκαν στη βιβλιοθήκη του Ορφανοτροφείου, όπου μέσω του εφόρου της και της γραμματείας αποστέλλονταν στα αλληλοδιδακτικά σχολεία.34

Οι δάσκαλοι των αλληλοδιδακτικών σχολείων, ανάλογα με τις γνώσεις που κατείχαν, διακρίνονταν σε τρεις βαθμούς: πρώτου, δεύτερου και τρίτου. Διορίζονταν από την Κυβέρνηση και ο μισθός τους ήταν ανάλογος με το βαθμό που κατείχαν.35

Τη γενική εποπτεία των σχολείων ασκούσε η Γραμματεία «Επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως» και η «Επί της Προπαιδείας Επιτροπή». Εποπτεία, επίσης, ασκούσαν και τα κυβερνητικά όργανα, οι διοικητές και οι έκτακτοι επίτροποι των επαρχιών του Κράτους, καθώς και οι επιθεωρητές εκπαίδευσης, ενώ από τις τοπικές κοινωνίες οι επαρχιακές δημογεροντίες, οι σχολικές εφορίες, οι επιτροπές και άλλα έγκριτα πρόσωπα που διόριζε η Κυβέρνηση.36

Ο Καποδίστριας έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για τη μόρφωση της γυναίκας. Παρόλο που η πρόθεσή του και των συνεργατών του ήταν η συνεκπαίδευση των αγοριών και των κοριτσιών,37
εντούτοις η φοίτηση των κοριτσιών σε μεικτά σχολεία ήταν μικρή και σποραδική με εξαίρεση το σχολείο της Τήνου, όπου το 34% του μαθητικού δυναμικού ήταν κορίτσια.38Οι γονείς της εποχής αυτής και ιδιαίτερα της εύπορης τάξης έστελναν τα κορίτσια τους σε αμιγή ιδιωτικά αλληλοδιδακτικά σχολεία, τα Παρθεναγωγεία, ώστε να διαπαιδαγωγούνται, κατά την άποψή τους, απερίσπαστα. Την ίδρυση ιδιωτικών σχολείων νομικά στήριζε και το Σύνταγμα της Τροιζήνας, και ο Κυβερνήτης, όπως φαίνεται, δεν αντιδρούσε στη λειτουργία τους.39

Σκοπός της γυναικείας εκπαίδευσης, κατά τους συνεργάτες του Καποδίστρια, ήταν «να δαμασθεί η παχυλή αμάθεια των κοριτσιών, χωρίς να αμφισβητηθεί η διαφοροποίηση των δύο φύλων, δεδομένου ότι δίνουν έμφαση στην οικιακή ευδαιμονία και στην αρετή, στη μητρότητα και στη γυναικεία φύση».40

Ο Κυβερνήτης γνωρίζοντας την ελληνική πραγματικότητα, έθεσε ως πρώτο στόχο την ίδρυση και λειτουργία σχολείων της πρωτοβάθμιας λαϊκής (δημοτικής) εκπαίδευσης, τα οποία θα βοηθούσαν το λαό να ανυψωθεί πνευματικά, ηθικά και βιοτικά, 41 στις πολύ δύσκολες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. 
Παράλληλα, θα προχωρούσε σταδιακά, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις και την υποδομή για την οργάνωση και επέκταση του εκπαιδευτικού οικοδομήματος μέχρι και την ανώτατη βαθμίδα, αφού, όπως είναι γνωστό, δεν έλειψαν οι προσπάθειές του για την ίδρυση Πανεπιστημίου στην Ηπειρωτική Ελλάδα. 42
Είναι, εξάλλου, χαρακτηριστική η άποψη του Ν. Δραγούμη για την εκπαιδευτική φιλοσοφία του Καποδίστρια: «Την δημοτικήν αγωγήν θηρεύων δεν εθήρευεν σκοπόν και τέρμα της όλης εκπαιδεύσεως, αλλ’ ως προστοιχείωσιν εις ανωτέραν βαθμίδαν».43

Ο πρόωρος όμως θάνατός του, δεν του επέτρεψε να ολοκληρώσει το έργο του.


 Η διπλωματική και πολιτική σταδιοδρομία


Η διπλωματική και πολιτική σταδιοδρομία του Ιωάννη Καποδί­στρια ουσιαστικά αρχίζει το 1801 μέσα στο νεοσύστατο μικρό επτανησιακό κράτος, στην «Δημοκρατία των Επτά Ηνωμένων Νήσων», που αναγνωρί­σθηκε με την συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως του 1800, και την επικύ­ρωση του πρώτου συντάγματος, του «Βυζαντινού». 
Τότε ανατέθηκε στο νε­αρό γιατρό Ιωάννη Καποδίστρια από την Επτανησιακή Γερουσία, το έργο της εφαρμογής του συντάγματος στα Ιόνια νησιά. Η ανάληψη του δυσκό­λου αυτού έργου απεκάλυψε τις σπάνιες διπλωματικές ικανότητές του. Το 1803 εξελέγη Γενικός Γραμματέας της Επτανήσου Πολιτείας, με πολλές και ουσιαστικές υπευθυνότητες. Στα καθήκοντά του περιελήφθησαν, τόσο η διεκπεραίωση όλων των εξωτερικών και διπλωματικών υποθέσεων όσο και η αναγνώριση και διασύνδεση του μικρού κρατιδίου, με τις ευρω­παϊκές χώρες, οπότε για πρώτη φορά ήλθε σε επαφή με την ευρωπαϊκή διπλωματία. 

Όταν το 1807, με την συνθήκη του Τιλσίτ, τα Επτάνησα περιήλθαν, για δεύτερη φορά, στην κατοχή των Γάλλων. Ο Καποδίστριας αρνήθηκε να συνεργασθεί μαζί τους και δέχθηκε ευχαρίστως την πρόσκληση του τσάρου της Ρωσίας Αλεξάνδρου να υπηρετήσει στη ρωσική διπλωματία. Πίστευε ότι υπηρετώντας την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, θα βοηθούσε ουσιαστικώτερα την πατρίδα του, στην απελευθέρωσή της[1]. Τον Ιανουάριο του 1809 έφθασε στην Πετρούπολη και αμέσως διορίσθηκε Σύμβουλος της Επι­κρατείας, στο τμήμα των Εξωτερικών Υποθέσεων της Ρωσίας. 

Το πρώτο ουσιαστικό βήμα της διπλωματικής προαγωγής του έγινε το 1811, όταν διορίστηκε στη ρωσική πρεσβεία της Βιέννης και εν συνεχεία ανέλαβε την διεύθυνση του διπλωματικού γραφείου του Ρώσου ναυάρχου Τσιτσαγκώφ στο Βουκουρέστι και στο Δούναβη, όπου συνεχιζόταν ο ρωσοτουρκικός πόλεμος. Η σύντομη παραμονή του σ’ αυτή τη θέση στάθηκε αποφασιστική για τη μετέπειτα λαμπρή σταδιοδρομία του. 

Ανέλαβε εντελώς εμπιστευτικές αρμοδιότητες, που τις χειρίστηκε με σπάνια διπλω­ματική ευστροφία. Έπρεπε να φροντίσει για την επικύρωση της συνθήκης του Βουκουρεστίου του 1812, που την θεωρούσε εντελώς ανεφάρμοστη και καταστρεπτική για τους λαούς της βαλκανικής Χερσονήσου – Σέρβους, Βλάχους, Μολδαβούς – τους οποίους η Ρωσία εγκατέλειπε, ακόμα μια φο­ρά, στην τουρκική υποδούλωση και εκδικητικότητα. Τότε για πρώτη φορά ο Καποδίστριας ήλθε σε άμεση επαφή με την τουρκική διπλωματία και γνώρισε τις πολιτικές μεθόδους που ακολουθούσε η Πύλη[2]. 

Ο Τσιτσαγκώφ εντυπωσιασμένος από τις προτάσεις και ενέργειες του Έλληνα διπλωμάτη έγραφε: «Άνθρωπος με αξιαγάπητο χαρακτήρα, με οξυδερκή κρίση. Ειλικρινά λυπόμασταν, γιατί έπρεπε να εγκαταλείψουμε τα σχέδια και τις προτάσεις που μας είχε προτείνει, τις τόσο εμπεριστατω­μένες και χρήσιμες. Ο κόμης Καποδίστριας, που δεν απελπιζόταν ποτέ, για τις μελλοντικές εξελίξεις, πρότεινε να μου απευθύνει ένα Υπόμνημα, όπου θα εξέθετε όλες τις απόψεις του» για τους βαλκανικούς λαούς[3]. 
Το υπόμνημα αυτό, όταν έφθασε στα χέρια του Ρώσου αυτοκράτορα, τον εντυπωσίασε. Κάλεσε αμέσως τον Καποδίστρια στη Φραγκφούρτη, όπου βρισκόταν, τον αντάμειψε κατά πολλούς τρόπους, δείχνοντας εμπρά­κτως την εύνοιά του και του ανέθεσε την διεκπεραίωση ενός από τα πιο δύσκολα προβλήματα, που απασχολούσαν τότε την Ευρώπη: Την ενοποίη­ση της διηρημένης σε μικρά κρατίδια «καντόνια» Ελβετίας, την οποία «ο γαλλικός δεσποτισμός είχε υποδουλώσει», όπως του είπε, και την οποία έπρεπε να σώσουν από την επικίνδυνη για την ενοποίηση της Ευρώπης γαλλική επιρροή του Ναπολέοντα. 
Η αγάπη του Καποδίστρια για τα «δη­μοκρατικά καθεστώτα», όπως του είπε ο τσάρος, τον έπεισε ότι ήταν ο μόνος ικανός να αναλάβει την «ευαίσθητη αυτή αποστολή» με επιτυχία[4]. Ο Αλέξανδρος γράφοντας στον Ελβετό καθηγητή του Laharpe, στις 8 Ιανου­αρίου 1814, ανέφερε ότι ανέθεσε αυτή την κρίσιμη διπλωματική υπόθεση στον Καποδίστρια, γιατί τον εκτιμούσε ως «αξιέπαινο άνδρα για την αρε­τή του και για τις φωτισμένες και φιλελεύθερες απόψεις του»[5]. 

Η αποστολή του Καποδίστρια στην Ελβετία ήταν πραγματικά από τις δυσκολώτερες διπλωματικές υποθέσεις εκείνης της κρίσιμης περιόδου: Η Ελβετική Ομοσπονδία έπρεπε να συνδεθεί με τον Συνασπισμό των Με­γάλων Δυνάμεων, να ενοποιηθούν και οργανωθούν τα ανεξάρτητα μεταξύ τους καντόνια της Ελβετίας και να εξουδετερωθούν τα αντιμαχόμενα συμφέροντά τους, να αποσπασθεί ή χώρα από τη γαλλική επιρροή και να εξα­σφαλισθεί η συμμετοχή της Ομοσπονδίας στην βασική συζήτηση για την αναθεώρηση του Ελβετικού συντάγματος. 
Ο Καποδίστριας έπρεπε να κατανικήσει την έντονη αντίδραση των αριστοκρατών, που δεν ήθελαν την ενοποίηση και να τους πείσει ότι το εθνικό συμφέρον επέβαλε να συνεργα­σθούν και να συμπράξουν με τους δημοκράτες για τη συγκρότηση γενικής συνελεύσεως, που θα ρύθμιζε τα όρια και κυρίως τα δικαιώματα ισοπολιτείας όλων των καντονίων. 

Με εύστοχους διπλωματικούς χειρισμούς και με την τεράστια προσωπική επιρροή και το κύρος που ασκούσε στους συνομιλητές του κατόρθωσε να φέρει εις πέρας κατά τον καλύτερο τρόπο τη δύσκολη αυτή αποστολή: «Η ομοσπονδιακή Δίαιτα κατάρτισε το ομο­σπονδιακό Σύνταγμα, που εκείνος το συνέταξε, και αντιπροσωπεία των καντονιών θα πήγαινε στη Βιέννη, όπου θα άρχιζε το συνέδριο, για να το επικυρώσουν οι σύμμαχοι ηγεμόνες. Θα επιστρέφονταν επίσης στην Ελβε­τία, οι επαρχίες που κατείχαν ακόμα τα αυστριακά στρατεύματα», όπως ο ίδιος ο Καποδίστριας έγραφε στον πατέρα του[6]. Και πρόσθετε: «Η ολο­κλήρωση μιας τόσο πολύπλοκης διαπραγματεύσεως μου στοίχισε πάμπολ­λα βάσανα και ταξίδια και εκθέσεις και σύνταξη κειμένων συνταγμάτων και πολλά άλλα σχέδια». 

Η Ελβετία ευγνωμονούσα τον αντάμειψε ποικιλοτρόπως. Αρκετά καντόνια της Ελβετίας τον ανεκήρυξαν επίτιμο πολίτη[7]. Ο Ελβετός δι­πλωμάτης και ιστορικός Pictet de Rochemont θα γράψει με ενθουσιασμό: 

«Τι μπορούμε να κάνουμε για τον εξαίρετο Έλληνα Καποδίστρια, τον φοί­νικα της διπλωματίας;… Χωρίς αυτόν η Ελβετία θα είχε εξ ολοκλήρου ανατραπεί… Αν ξαναπεράσει από τη Γενεύη χτυπήστε όλες τις καμπάνες των εκκλησιών μας και χαιρετίσετε τον ερχομό του με τους κεραυνούς των πυροβόλων μας»[8]. 

Ένας άλλος διπλωμάτης, ο Roveréa, που παρακολούθη­σε από κοντά τους αγώνες του Καποδίστρια για την ενοποίηση της Ελβε­τίας και τη σύνταξη του συντάγματός τους, γράφει: 

 «Ο Έλληνας αυτός πρεσβευτής της Ρωσίας, που δίκαια έχαιρε της ειλικρινούς εμπιστοσύνης του τσάρου, είχε αποκτήσει τεράστιο κύρος, που το διετήρησε καθ’ όλη τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, με την γλυκύτητα και ευγένεια των τρό­πων του και με τις μεγάλες προσωπικές του αρετές. Στην προσπάθειά του να συνδιαλλάξει και συμβιβάσει τους «διεφθαρμένους» αριστοκράτες κατη­γορήθηκε απ’ αυτούς ότι υπεστήριξε υπέρμετρα τους αντιπάλους τους, «τους φιλελευθέρους»[9]. Και πράγματι ο Καποδίστριας είχε έλθει σε σύγ­κρουση με την αριστοκρατική τάξη, που δεν ήθελε την ενοποίηση των με­γάλων και πλουσίων καντονιών με τα πτωχά αγροτικά.
Και αυτός ακόμη ο μεροληπτικός απέναντι στον Καποδίστρια και στην Ελλάδα Gobineau, αναγκάστηκε να ομολογήσει ότι η δικαιοσύνη απαιτούσε να ειπεί ότι κατά την παραμονή του στην Ελβετία «με μεγάλη διπλωματική επιτηδειότητα χειρίσθηκε το δύσκολο αυτό πρόβλημα και δι­καίως απέκτησε δικαιώματα στην ευγνωμοσύνη όλων των καντονίων, λόγω των φιλελευθέρων ιδεών του, οι οποίες του εξασφάλισαν τον θρίαμβο»[10]. 

Άλλοι μεγάλοι σταθμοί της διπλωματικής σταδιοδρομίας στην Ευρώ­πη του Καποδίστρια ήταν το Συνέδριο της Βιέννης, 1814-1815, το συνέδριο στο Παρίσι και τα συνέδρια στο Aachen, Troppau και Laybach. Ο ίδιος ο τσάρος Αλέξανδρος κάλεσε τον Καποδίστρια, στο συνέδριο της Βιέννης: «Δεν έχω άλλον διπλωμάτη, τόσον ικανό, που θα είχε τη δύναμη να αντιμετρηθεί και να παλαίσει στις μάχες με τον Αυστριακό Metternich, που θα δοθούν στη Βιέννη», είπε στη Ρωξάνδρα Στούρτζα, την Ελληνίδα Κυρία επί των τιμών της τσαρίνας Ελισάβετ[11]. 

Στη Βιέννη είναι ο επίσημος πληρεξούσιος της Ρωσίας, σε όλα τα θέ­ματα. Αγωνίζεται να θέσει προς συζήτηση το θέμα των Επτανήσων, που ήδη τα κατείχαν οι Άγγλοι και το θέμα της απελευθερώσεως της Ελλά­δος, που ήταν και το δυσκολώτερο. Το θέμα των Ιονίων, έπειτα από τις σφοδρές αντιδράσεις του Αυστριακού Metternich και της Αγγλίας κάπως διευθετήθηκε – με τις τότε επικρατούσες δυσμενείς συνθήκες – με την υπογραφή της Συνθήκης για τα Ιόνια Νησιά, που οριστικοποιήθηκε και υπογράφηκε στις 5 Νοεμβρίου 1815 στο Παρίσι. 

Τα Επτάνησα θα παρέ­μεναν δυστυχώς στην «προστασία» της Αγγλίας, διατηρώντας το συνταγματικό τους πολίτευμα[12]. Το γενικώτερο πρόβλημα της Ελλάδος δεν μπό­ρεσε να το εγγράψει επίσημα προς συζήτηση στο συνέδριο της Βιέννης, το κατέστησε όμως διπλωματικά γνωστό και το διεθνοποίησε, μέσω της Φι­λομούσου Εταιρείας, που ίδρυσε στη Βιέννη, κατά την διάρκεια των συ­ζητήσεων. Και αυτό ήταν μια μεγάλη διπλωματική επιτυχία, μέσα στο τόσο αρνητικό κλίμα[13]. 

Οι ευρωπαίοι διπλωμάτες, που συμμετείχαν στο Συνέδριο της Βιέν­νης, χαρακτήρισαν τον Καποδίστρια ως «μέγα Ευρωπαίο διπλωμάτη»[14]. Ο J. C. Eynard, ο Ελβετός διπλωμάτης και μεγαλοτραπεζίτης έγραφε στο Ημερολόγιό του:

 «Ο Καποδίστριας με τη διπλωματική του μεγαλοφυΐα, σύντομα κατέλαβε μία από τις πιο εξέχουσες θέσεις των πρωταγωνιστών του Συνεδρίου της Βιέννης στις διαπραγματεύσεις όλων των δυσκόλων προβλημάτων[15].

Ο Γερμανός ιστορικός Η. Treitschke, παρακολουθώντας τους παράλληλους αγώνες του Καποδίστρια, κατά τη διάρκεια του Συνε­δρίου, για την απελευθέρωση της σκλαβωμένης πατρίδας του, γράφει χαρακτηριστικά:

 «Ο Έλληνας διπλωμάτης χρησιμοποιούσε, με σπάνιους δι­πλωματικούς χειρισμούς, όλο το κύρος του από την υψηλή θέση του για την απελευθέρωση της Ελλάδος»[16]. 

Η περίφημη για την εποχή «Revue Encyclopédique de Paris» σχολιάζοντας τη δράση του Καποδίστρια για τη πνευματική άνοδο της πατρίδας του, έγραφε: «Κανένας άλλος δεν εργάστηκε τόσο αποτελεσματικά όσο ο κόμης Καποδίστριας… ο οποίος χρησι­μοποίησε όλους τους τρόπους για να αυξήσει τα μέσα της μορφώσεως και εκπαιδεύσεως των νεαρών Ελλήνων, διευκολύνοντας με κάθε τρόπο τις σπουδές τους. Με τη γενναιοδωρία που τον χαρακτήριζε ενίσχυσε την ίδρυ­ση της Ακαδημίας των Ιονίων Νήσων»[17]. 

Στο Συνέδριο του Παρισιού, το καλοκαίρι του 1815, όπου οι νική­τριες Δυνάμεις θα συζητούσαν το θέμα της ηττημένης Γαλλίας, μετά την οριστική ήττα του Ναπολέοντα, ο Καποδίστριας πραγματικά διέπρεψε με τις επαναστατικές προτάσεις του. Η Αυστρία, Πρωσία και Αγγλία επέμε­ναν ότι έπρεπε να ληφθούν αυστηρές κυρώσεις, εδαφικές, οικονομικές και στρατιωτικές εναντίον της Γαλλίας, φθάνοντας μέχρι και τον διαμελισμό της[18]. 

Μόνος ο Καποδίστριας είχε εντελώς αντίθετη γνώμη. Στο υπόμνημα που συνέταξε υποστήριζε ότι με την ήττα του Ναπολέοντα και τον τερμα­τισμό των πολυχρόνων πολέμων, οι σκοποί των συμμάχων είχαν εκπληρωθεί. Επομένως έπρεπε να μεταχειρισθούν την νικημένη χώρα με ήπιο τρό­πο, γιατί μονάχα έτσι θα εδραιωνόταν η τάξη και η ειρήνη σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο. Η Γαλλία έπρεπε να παραμείνει ισχυρή δύναμη, γιατί με το πιο δημοκρατικό πολιτικό της σύστημα θα αποτελούσε σημαντικό παράγοντα δι­πλωματικής ισορροπίας απέναντι στον απολυταρχικό δεσποτισμό της Αυστρίας και Πρωσίας. Πίστευε ακόμα ότι ευεργετώντας τη Γαλλία θα εξα­σφάλιζε τη φιλία της σε περίπτωση ρωσοτουρκικού πολέμου, που θα τον επεδίωκε, προκειμένου να απελευθερωθεί η Ελλάδα. 

Παρά τις τεράστιες αντιδράσεις οι απόψεις του Καποδίστρια επεκράτησαν, εξασφαλίζοντας την ευγνωμοσύνη της Γαλλίας. Ο υπουργός των Εξωτερικών της Γαλλίας δούκας de Ridelieu έγραψε στον τσάρο Αλέξαν­δρο:

«Έπειτα από μακρές και θλιβερές συζητήσεις, υπογράψαμε τη συμ­φωνία για τη μείωση των πολεμικών αποζημιώσεων εκ μέρους της Γαλλίας προς τις νικήτριες δυνάμεις. Ο πληρεξούσιος της Υμετέρας Μεγαλειότητος (ο Καποδίστριας) υπήρξε ανυπολόγιστα πολύτιμος για μας και του οφείλουμε εξολοκλήρου τον επιτευχθέντα μετριασμό. Είμαι βέβαιος ότι ο κόμης Καποδίστριας, στις προσπάθειές του, υπερέβη κατά πολύ τις οδηγίες που είχε λάβει από Σας. Παρακαλώ την Υ.Μ. να μη δυσαρεστηθεί απέναν­τί του»[19]. 

Ο Γάλλος διπλωμάτης κόμης Molet δεν θα διστάσει να γράψει κατηγορηματικά: «Εάν η Γαλλία είναι ακόμη Γαλλία, το οφείλει κυριολε­κτικά σε δύο ανθρώπους, που τα ονόματά τους δεν πρέπει ποτέ να τα ξε­χάσει. Στον Αλέξανδρο και στον Υπουργό του των Εξωτερικών Καποδί­στρια»[20]. Και ο Γάλλος ιστορικός Pasquier, εξαίροντας την ανυπολόγιστη προσφορά του Καποδίστρια προς τη Γαλλία, θα γράψει: «Ο κόμης Καπο­δίστριας πρόσφερε στη Γαλλία την πιο μεγάλη και σημαντική εκδούλευση»[21]. Ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος ΙΗ’, θέλοντας να δείξει εμπρά­κτως την ευγνωμοσύνη του στον Έλληνα διπλωμάτη, που με τη σθεναρή στάση του έσωσε τότε τη Γαλλία, του έστειλε επιστολή «με τις ωραιότερες φράσεις του κόσμου», όπως αναφέρει η Ρωξάνδρα Στούρτζα-Edling στα Απομνημονεύματά της, και του πρόσφερε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό. Ο Καποδίστριας όμως αρνήθηκε κατηγορηματικά να το δεχθεί[22]. 

Στο Συνέδριο του Aachen (Aix la Chapelle), τον Σεπτέμβριο του 1818, ο Καποδίστριας υπήρξε από τις πιο εξέχουσες φυσιογνωμίες και κατέπλη­ξε τους Ευρωπαίους διπλωμάτες με τις ριζοσπαστικές, δημοκρατικές και φιλελεύθερες απόψεις του, για την εποχή εκείνη, ως προς το θέμα των δι­καιωμάτων των μικρών κρατών[23].Βασικός στόχος του Καποδίστρια ήταν να αναγνωρισθεί στους μικρούς λαούς το δικαίωμα να αντιμετωπίζουν τα εθνικά τους προβλήματα με τη συνεργασία των μεγάλων κρατών και να μη επεμβαίνουν εκβιαστικά τα τελευταία στα εσωτερικά των μικρών. Με τον τρόπο αυτό θα άνοιγε ο δρόμος για την υπόδουλη Ελλάδα. 

Οι προσπάθειες αυτές του Καποδίστρια προκάλεσαν τις έντονες αντιδράσεις του Metternich και του Υπουργού των Εξωτερικών της Αγγλίας Castlereagh, οι οποίοι δεν ήθελαν με κανένα τρόπο να δοθούν δικαιώματα στους μικρούς λαούς[24]. Όλοι όμως τότε οι αυτοκράτορες και οι βασιλείς – εκτός από τον Άγγλο – του απένειμαν τα μεγαλύτερα παράσημα και τιμητικές διακρί­σεις, για τις λαμπρές διπλωματικές επιτυχίες του[25]. 

Άγνωστη, μα λαμπρή σελίδα στην όλη διπλωματική σταδιοδρομία του Καποδίστρια, αποτελούν οι πολύχρονοι αγώνες του για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής των Μαύρων και την κατάργηση του επαίσχυντου δου­λεμπορίου στις ακτές της Αφρικής[26]. Τα συνέδρια του Troppau και Laibach, από το φθινόπωρο του 1820 μέχρι το τέλος της ανοίξεως του 1821, υπήρξαν από τις πιο δύσκολες, μα και λαμπρές περιόδους της διπλωματικής σταδιοδρομίας του Καποδίστρια και το προανάκρουσμα του τέλους στη θέση του Υπουργού των Εξωτε­ρικών στη Ρωσία. Κύριο θέμα των συνεδρίων ήταν η αντιμετώπιση της εκρηκτικής καταστάσεως που επικρατούσε στην Ευρώπη από τη κήρυξη επαναστατικών κινημάτων στην Ισπανία και την Ιταλία[27]. Οι ευρωπαϊκές μεγάλες Δυνάμεις πήραν εντελώς αντιδραστική στάση και αποφάσισαν να καταπνίξουν με τη βία κάθε επαναστατικό κίνημα. 

Ο Καποδίστριας, γνωρίζοντας τον επαναστατικό αναβρασμό που επικρατούσε στην Ελλάδα, και το κίνημα που ετοίμαζε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, αγωνιούσε, μήπως από τη μια στιγμή στην άλλη εκραγεί η ελληνική επανάσταση. Έπειτα από την απόφαση που είχαν πάρει οι μεγάλες Δυνάμεις, θα ήταν η χειρότερη ώρα. Πρώτη του ενέργεια ήταν η υποβολή ενός υπομνήματος, όπου αντέκρουε τις θέσεις του δεσπο­τικού Metternich, που ήταν ο κύριος υποστηρικτής της ένοπλης επεμβάσε­ως σε κάθε επαναστατικό κίνημα των μικρών και καταπιεζομένων λαών. 

Ο Καποδίστριας αντίθετα υποστήριζε ότι αυτά έπρεπε να αντιμετωπίζονται με σταδιακές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις θεμελιωμένες στον διάλογο, ανά­μεσα στους μικρούς και στους μεγάλους. Απέκλειε εντελώς τη βίαιη κατα­στολή και υποστήριζε την παραχώρηση «λαϊκής ελευθερίας» και «πολιτικής και εθνικής ανεξαρτησίας» και μιας «καινούργιας τάξης πραγμάτων», η οποία για να είναι βιώσιμη έπρεπε απαραιτήτως να προβλέπει την παραχώρηση συνταγμάτων και συνταγματικών ελευθεριών στα μικρά κράτη, έστω και αρχικά περιορισμένων. 

Η φιλελεύθερη όμως και επαναστατική, για εκείνη την εποχή φωνή του Έλληνα διπλωμάτη, πνίγηκε ακόμα μία φορά από τα καταπιεστικά συμφέροντα των μεγάλων[28], αφήνοντας τον Καποδίστρια πικραμένο και απογοητευμένο «για την ανίατη αρρώστια του δεσποτισμού της γηραιάς Ευρώπης», όπως έγραφε. 
Ως προς τα ελληνικά κινήματα, πού ξέσπασαν εν τω μεταξύ, ο Καποδίστριας έδωσε μια από τις σκληρότερες μάχες της ζωής του και κατήγαγε μια από τις λαμπρότερες διπλωματικές νίκες – ίσως τη λαμπρότερη – παρά την λυσσώδη αντίδραση του Metternich: Με Ισχυρά επιχειρήματα δια­φοροποίησε εντελώς τα ελληνικά επαναστατικά κινήματα, χαρακτηρίζοντάς τα – όπως και ήταν – εθνικοαπελευθερωτικά από τον βάρβαρο τουρκικό ζυγό, ενώ τα άλλα, απέβλεπαν στην αποτίναξη απολυταρχικών καθεστώ­των, οπότε δεν μπορούσαν να εφαρμόσουν εναντίον της Ελλάδος τα ίδια βίαια μέτρα. Τότε πραγματικά «έσωσε την Ελλάδα επαναστάσαν», όπως γράφει ο ιστορικός Ν. Σπηλιάδης[29]. 

Η παρουσία του Καποδίστρια στα δυο αυτά συνέδρια ήταν από τις πιο εντυπωσιακές και μοναδικές, όπως αναγνώρισαν όλοι οι σύνεδροι και οι Ευρωπαίοι ιστορικοί, οι σύγχρονοι και μεταγενέστεροι. Παραθέτω ελά­χιστες γνώμες και κρίσεις από το πλήθος, προτάσσοντας – για ευνόητους λόγους – μια εντυπωσιακή κρίση του Metternich για τον μεγάλο πολιτικό του αντίπαλο: «Σε όλες τις διπλωματικές μάχες οι δικές μου απόψεις επικρατούν κατά το 85%. Με το υπόλοιπο όμως 15% ο Καποδίστριας κατορ­θώνει να είναι ο ουσιαστικός νικητής!…». Και σε άλλη περίπτωση θα γράψει: «Ο μόνος αντίπαλος που δύσκολα ηττάται είναι ο απόλυτα έντιμος άνθρωπος. Και τέτοιος είναι ο Καποδίστριας»[30]. Τον μισούσε και τον πολεμούσε σαν πολιτικό αντίπαλο. Τον θαύμαζε όμως σαν ικανό διπλωμάτη και άνθρωπο. 

Ο Γάλλος Ιστορικός F. Huillier γράφει: «Επί επτά χρόνια η προσω­πικότητα του Καποδίστρια θα δεσπόζει στην ευρωπαϊκή διπλωματία με την άφθαστη δεξιοτεχνία του και με την αληθινή φυσική και ηθική ομορφιά του, που αγωνιζόταν να δημιουργήσει ένα κόσμο, που θα τον αποτελούσαν άνθρωποι τόσο τέλειοι σαν τον ίδιο…»[31]. Ο Ιστορικός Κ. Nicolson γράφει: «Η πιο ηγετική, επιβλητική και ανθρώπινη φυσιογνωμία στα συνέδρια της Ευρώπης, που συνήρπαζε τους πάντες με τα ισχυρά και βαθειά μελετημένα επιχειρήματά του, ήταν ο Καποδίστριας»[32]. Ο διπλωμάτης και ιστορικός Fr. Gentz γράφει: «Ο κόμης Καποδίστριας… είναι homme d’ honneur, με ακεραιότητα δοκιμασμένη, σε όλες τις υποθέσεις της Ευρώπης, ειλικρινής φίλος για κάθε τι το όμορφο «καλός κι αγαθός», ψυχή ευγενής και υπεράνω συμφερόντων, πνεύμα ανε­πτυγμένο και διαπεραστικό, με μόνιμη επιδίωξη μιας καλύτερης τάξης πραγμάτων… και πάνω απ’ όλα με μία απέραντη αγάπη για την πατρίδα του»[33]. 

Ο Ρώσος ιστορικός Gr. Ars επισημαίνει: «Σε όλα τα στάδια της εξαιρετικής και μοναδικής διπλωματικής σταδιοδρομίας του στη Ρωσία και στην Ευρώπη ο Καποδίστριας δεν έπαυσε ποτέ να είναι πρώτα ο Έλληνας πατριώτης και να βρίσκεται πάντοτε στο πλευρό της αγωνιζομένης πατρί­δας του»[34]. Ο ίδιος σε άλλο σημείο του έργου του γράφει ότι «ο Καποδίστριας σε όλους τους αγώνες και τις προσπάθειές του για τη μορφωτική και πνευματική αναγέννηση της Ελλάδος η κοσμοθεωρία του ήταν επηρεα­σμένη κυρίως από την κίνηση του διαφωτισμού». «Ο Καποδίστριας πρέσβευε πάντοτε τις φιλελεύθερες ιδέες και έδινε μάχες με τους αντιπάλους του, που πήγαζαν μεν από τον βαθύ του πόθο, που τον ενέπνεε στο να βοηθήσει τη σκλαβωμένη πατρίδα του, αναμφίβολα όμως ήταν ειλικρινείς και το αληθινό πιστεύω του» (Ch. Webster)[35]. «Ο Καποδίστριας ένοιωθε βαρειά ικανοποίηση δουλεύοντας επάνω σε κείμενα συνταγμάτων και αγωνιζόταν για την εφαρμογή τους στους μι­κρούς λαούς» (L. Lebzeltern, αυστριακός διπλωμάτης)[36]. 

Και μια γυναικεία κριτική, από τις πολλές, για τον Καποδίστρια: «Ο ισορροπημένος χαρακτήρας του και η ικανότητα που διαθέτει στο να κατανοεί σε βάθος όλα τα διεθνή προβλήματα, του δίνουν τη δυνατότητα να ασκεί επιβολή σε όλα τα θέματα που αναλαμβάνει… Το βλέμμα του είναι διαπεραστικό και περίσκεπτο, η ψυχή του ενός φιλοσόφου, που τα πάντα τον απασχολούν και για τα πάντα έχει τις πιο σωστές σκέψεις και λύσεις, που δεν διστάζει να αναγνωρίσει ότι τίποτε στον κόσμο δεν έχει μεγάλη αξία, αν το απογυ­μνώσεις από το πνεύμα… Είναι εντελώς αλλιώτικος, ξεχωριστός από όλους τους ανθρώπους του πνεύματος…» (Κόμισσα Lulu Thurheim)[37]. 

Και τέλος ή κρίση και ο χαρακτηρισμός του Καποδίστρια από ένα με­γάλο συγγραφέα και τον τότε μόνιμο γραμματέα της γαλλικής Ακαδημίας, τον Abel François Villemain[38]: «Εάν υπάρχει σε όλο τον κόσμο μια αυθεν­τική ευγένεια, που να ξεχωρίζει… από την πνευματική διορατικότητα, από την απλότητα στην όλη συμπεριφορά, από την βαθύτητα του λόγου και της σκέψης, κανένας άλλος άνθρωπος δεν υπήρξε τόσο ευγενής και τόσο διο­ρατικός στη σύλληψη των προβλημάτων όσο ο κόμης Καποδίστριας… Η συνέχεια των γεγονότων απέδειξε ότι δεν είχε μονάχα αρχοντιά και αξιο­πρέπεια και βαθύτατη ευθυκρισία και αξιολόγηση των γεγονότων, αλλά και ηρωισμό ψυχής… Στο πρόσωπό του αναγνωρίζει κανείς ένα φιλόσοφο, πα­θιασμένο για τις τέχνες, ένα διανοούμενο γεμάτο πνευματική καλλιέργεια. Μιλώντας για την ομορφιά της αρχαίας φιλολογίας, ξαναεύρισκε την αγω­νιζομένη πατρίδα του, που από πολλά χρόνια αγωνιζόταν και πάσχιζε να την ελευθερώσει, υπηρετώντας στη ρωσική αυλή…».

Η δολοφονία του Καποδίστρια
πίνακας του Διονύσιου Τσόκου

Η αντιπολίτευση στον Καποδίστρια και η δολοφονία του

Η δυσαρέσκεια των πολιτικών παραγόντων από την πολιτική του Καποδίστρια άρχισε να μορφοποιείται σε οργανωμένη αντιπολιτευτική δράση ιδίως μετά τη Δ' Εθνοσυνέλευση,καλοκαίρι 1829. Στην εθνοσυνέλευση αυτή επιβεβαιώθηκαν η αναστολή του συντάγματος, η κατάργηση της Βουλής και η συγκέντρωση όλων των εξουσιών στον Κυβερνήτη. Με άλλα λόγια, επιβεβαιώθηκε η περιθωριοποίηση των πολιτικών φατριών που έως τότε κυριαρχούσαν διαδοχικά στην πολιτική ζωή. Παρότι ο Καποδίστριας φάνηκε στην αρχή να τηρεί προς όλους ουδέτερη και δύσπιστη στάση, σταδιακά προσέγγισε τον Κολοκοτρώνη και τη φατρία του, που πλαισίωσαν την ηγετική ομάδα η οποία είχε ήδη συγκροτηθεί από συγγενείς και ανθρώπους της εμπιστοσύνης του Κυβερνήτη. Η προσέγγιση αυτή οδήγησε σταδιακά στη δημιουργία ενός "καποδιστριακού" ή, αλλιώς "κυβερνητικού" πολιτικού σχηματισμού, ενόσο οι κατακερματισμένες ομάδες της αντιπολίτευσης συσπειρώνονταν και συντόνιζαν τη δράση τους. Παρόμοια, αν και αρχικά προσπάθησε να αποτινάξει τη φήμη του ρωσόφιλου, η πρόσδεσή του στη Ρωσία γινόταν ολοένα και ισχυρότερη, ενόσω οι πρεσβευτές της Αγγλίας και της Γαλλίας τηρούσαν ουδέτερη στάση ή προσέγγιζαν την αντιπολίτευση.

Η Ύδρα και η Μάνη αποτέλεσαν τα σημαντικότερα κέντρα της αντιπολίτευσης και από τις αρχές του 1830 η εξουσία του Κυβερνήτη ήταν εκεί μάλλον τυπική. Περιοχές με προνομιακό οικονομικό και διοικητικό καθεστώς τόσο κατά την Οθωμανική περίοδο όσο και στη διάρκεια της επανάστασης αποτέλεσαν πηγή έντασης και στασιαστικών κινημάτων. Η Μάνη, προπύργιο της οικογένειας Μαυρομιχάλη, βρισκόταν διαρκώς σε κατάσταση αναταραχής από την άνοιξη του 1830. Σημειώθηκαν αρκετές εξεγέρσεις, με σημαντικότερη εκείνη του καλοκαιριού του 1831, οπότε καταλήφθηκε η Καλαμάτα. Το κίνημά τους ήταν μάλλον "παραδοσιακό", με την έννοια ότι στόχευε στη διατήρηση των ιδιαίτερων προνομίων της περιοχής. Παρόμοιες αιτίες θα οδηγήσουν τους Μανιάτες στην πρώτη ένοπλη εξέγερση που σημειώθηκε στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα (1834). Στην Ύδρα, όπου κυριαρχούσε η οικογένεια Κουντουριώτη, είχαν συγκεντρωθεί οι μοραΐτες και οι νησιώτες πρόκριτοι καθώς και ο Αλ. Μαυροκορδάτος. H αντιπολιτευτική τους κίνηση προσανατολιζόταν, στην αρχή τουλάχιστον, στην ανατροπή της καποδιστριακής πολιτικής με την περιστολή των εξουσιών του Κυβερνήτη και την υπαγωγή του σε συνταγματικό έλεγχο. Ακραία εκδήλωση των "συνταγματικών" υπήρξε η κατάληψη του ναύσταθμου στον Πόρο από το Μιαούλη και η πυρπόληση μέρους του ελληνικού στόλου το καλοκαίρι του 1831. Με τους "συνταγματικούς" συμπορευόταν και ο Ι. Κωλέττης, στον οποίο αποδίδεται το περιορισμένης έκτασης στρατιωτικό κίνημα του Τσάμη Καρατάσου στην Α. Στερεά το καλοκαίρι του 1830.

 Στα μέσα Ιουλίου του 1831 ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης υποκίνησε εξέγερση στη Μάνη, στην οποία προσπάθησε να φτάσει με αγγλικό καράβι από την Ύδρα, αναγκάζοντας τον Καποδίστρια να στείλει στρατιωτικά σώματα για να την καταστείλει. Την 14η Ιουλίου οι Ανδρέας Μιαούλης, που αν και είχε ευεργετηθεί από τον Καποδίστρια είχε προσχωρήσει στην αντιπολίτευση, και Κριεζής με 200 Υδραίους στρατιώτες κατέλαβαν τον ναύσταθμο στον Πόρο. Η φρουρά του νησιού στάθηκε ανίκανη να τους αντιμετωπίσει αφού στήριξη από το ναυτικό δεν υπήρξε. Παρά τις πιέσεις ο Κωνσταντίνος Κανάρης αρνήθηκε να συμμετάσχει στην επαναστατική αυτή κίνηση. Ο Καποδίστριας ζήτησε τη συνδρομή των τριών Μεγάλων Δυνάμεων, μόνο όμως ο Ρώσος ναύαρχος απάντησε θετικά στην πρόσκλησή του. Την 1η Αυγούστουκατέφθασε ο Ρωσικός στόλος στο λιμάνι του Πόρου απαιτώντας την άμεση εγκατάλειψη των πλοίων.Μπροστά στον κίνδυνο να αιχμαλωτιστεί, ο Μιαούλης ανατίναξε την φρεγάτα "Ελλάς" βάζοντας παράλληλα φωτιά και στα υπόλοιπα πλοία του στόλου.

Ύστερα από την πυρπόληση του στόλου, ο Καποδίστριας προχώρησε στην λήψη σκληρότερων μέτρων συλλαμβάνοντας τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Μέσα σε αυτό το τεταμένο κλίμα και υπό την καθοδήγηση των Άγγλων και Γάλλων πρακτόρων οι Κωνσταντίνος και Γεώργιος Μαυρομιχάλης, αδερφός και γιος του Πετρόμπεη αντίστοιχα εφάρμοσαν το μανιάτικο έθιμο της βεντέτας. Το πρωί της 27ης Σεπτεμβρίου 1831 με το Ιουλιανό ημερολόγιο (δηλαδή στις 9 Οκτωβρίου 1831) έξω από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος πυροβόλησαν και μαχαίρωσαν θανάσιμα τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια καθώς πήγαινε να παρακολουθήσει την κυριακάτικη θεία λειτουργία. Τον Καποδίστρια συνόδευε ο μονόχειρας σωματοφύλακάς του, Γεώργιος Κοκκώνης, ο οποίος πυροβόλησε τον Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη. Τον τελευταίο τον αποτελείωσε ο όχλος, το δε πτώμα του πετάχθηκε στο λιμάνι. Ο Γεώργιος Μαυρομιχάληςκατέφυγε στη γαλλική πρεσβεία, από όπου και παραδόθηκε στις αρχές για να δικαστεί ύστερα από την επιμονή του πλήθους που είχε συγκεντρωθεί και απειλούσε να κάψει την πρεσβεία.Τελικώς καταδικάστηκε σε θάνατο και τουφεκίστηκε λίγες μέρες αργότερα. Ο τραγικός θάνατος του Καποδίστρια βύθισε σε θλίψη τον γεωργικό πληθυσμό ενώ αντίθετα στην Ύδρα δέχτηκαν την είδηση με πανηγυρισμούς.

Η δολοφονία του Καποδίστρια οργανώθηκε σύμφωνα με αρκετούς ιστορικούς από τη Μεγάλη Βρετανία και την Γαλλία. Απόδειξη ίσως είναι και το γεγονός ότι η γαλλική πρεσβεία δέχτηκε με ευκολία να παραχωρήσει άσυλο στον Γεώργιο Μαυρομιχάλη. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο φάκελος για την δολοφονία του Καποδίστρια στα βρετανικά αρχεία παραμένει απόρρητος. Μετά την δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια, την θέση του κυβερνήτη ανέλαβε για κάποιο διάστημα ο αδερφός του, Αυγουστίνος Καποδίστριας, ως πρόεδρος της τριμελούς ανώτατης αρχής με το όνομα Διοικητική επιτροπή που διόρισε η Γερουσία. Τη σορό του Καποδίστρια την μετέφερε ο αδερφός του, Αυγουστίνος, στην Κέρκυρα όπου και ενταφιάστηκε στην Μονή Πλατυτέρας. 
Η δολοφονία του Καποδίστρια  επέτεινε την ένταση και κλιμάκωσε την αντιπαράθεση. Οι δύο πλευρές επιδόθηκαν σ' ένα νέο γύρο ένοπλων συγκρούσεων που τερματίστηκαν τις παραμονές της άφιξης του Όθωνα και των μελών της Αντιβασιλείας τον Ιανουάριο του 1833.


 Επιστολές του Ιωάννη Καποδίστρια

α) Προς Ανδρέα Μουστοξύδη

...Παρακαλώ να καταβάλετε όλην σας την δραστηριότητα δια να συλλέξετε εν Ενετία παν ό,τι δύνασθε πληροφόρημα περί της Ελλάδος, όχι της αρχαίας, αλλά της του μεσαίωνος και της ενετιζούσης και να μοι προμηθεύσετε:
-Όλας τας ειδήσεις τας εκ συγγραμμάτων, εντύπων ή χειρογράφων περί γεωγραφίας, ιστορίας και καταστατικής. Ερευνήσατε δε και περί αρχαίων συμβόλων των πόλεων και περί όλων των καταλοίπων της αρχαιότητος των καλών εις ανανέωσιν.
-Εκ των αρχείων της πρώην Ενετικής πολιτείας, εις την βιβλιοθήκην του Αγίου Μάρκου και εκ των βιβλιοθηκών των παλαιών πατρικίων της Ενετίας, όπου πάντως περιέχονται θησαυροί ιστορικών και καταστατικών ειδήσεων περί τόπων κάμετε όσον ένεστι πλούσιον θερισμόν και να μου τον στείλετει όσον προχωρεί η εργασία σας.
-Να κάμετε καλήν τινα συλλογήν υποδειγμάτων δημοσίων πράξεων εκ των ευδοκιμωτέρων συγγραφέων Ιταλών και Γάλλων, περιλαμβάνουσαν ολόκληρον την ζωήν του πολίτου από της βαπτιστηρίου πράξεως μέχρι της επιθανατίου. Και μικραί δε σημειώσεις, προστιθέμεναι εις ερμηνείαν των υποδειγμάτων τούτων θέλουσιν έχει πολύ το ωφέλιμον.
-Ακόμη παρακαλώ να αθροίσετε και μου πέμψετε όλους τους εντύπους κανονισμούς περί διοικήσεως σχολείων και άλλων κοινοφελών ιδρυμάτων της Ιταλίας υπό την ενεστώσαν εξουσίαν και υπό τας προλαβούσας. Αναγκαίον να έχω και τα διατάγματα περί νομισματοποιΐας και παν ό,τι διδακτικόν περί της δυσκόλου και αξιοφροντίστου ταύτης της ύλης. Και αυτά λέγω και περί όλων των κωδίκων των περί εθνικών και εμπορικών τραπεζών.
Τούτων δε όλων αθροισθέντων, όταν έλθωμεν εις την επιτόπιον μεταχείρισίν των, θέλωμεν χρειασθή και ξένους τινάς αξίους, αλλά προ πάντων πνέοντας τον υπέρ Ελλάδος ζήλον.
Τέλος, ίδετε και περί μαστόρων αν ήθελον να έλθωσιν εις την Ελλάδα και να εισάξωσι τα εργόχειρά των, όπως ξυλουργοί, πετροκόποι, χαλκείς, κλειδοποιοί και πληροφορήσατέ με εν καιρώ και με πόσα κατασκευάζεται εν Ενετία έν μέγα ωρολόγιον πόλεως.

Νοέμβριος 1827

β) Προς Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιο

...Δεν φρονώ ότι η νέα ελληνική κυβέρνησις πρέπει να έλθη εις την Ελλάδα επί κεφαλής λόχων και πυροβόλων. Τούτο είναι έξω των δυνάμεών μου, αλλά και αν ηδυνάμην, δεν θα ηρχόμην τοιουτοτρόπως.

27 Νοεμβρίου 1827

γ) Προς τον Εϋνάρδο

...Επικαλούμαι και πάλιν την ακάματον σου σπουδήν και παρακαλώ να με προμηθεύσης λεπτομερέστατην απογραφήν όλων των εν Μονάχω και Δρέσδη και Λειψία νέων Ελλήνων κατά τον επισυναπτόμενον τύπον, διότι σκοπεύω να έμβω εις άμεσον επικοινωνίαν και μετ' αυτών ως εμβήκα και μετά των εν Αγγλία, Γαλλία, Ελβετία και Ιταλία. Να επαισθανθώσι πρέπει οι νέοι ούτοι, ότι η πατρίς αγρυπνεί επ΄αυτούς και ότι μόνον ούτω γινόμενοι άξιοι αυτής θέλουσι δυνηθή ποτέ μεγάλα να τη κηπουργήσωσι...

27 Νοεμβρίου 1827

δ) Λόγος κατά την άφιξή του στο Ναύπλιο

Κάθε πομπή συνεπαγομένη δαπάνας είναι ασυμβίβαστος προς την δυσχερή κατάστασιν της Πατρίδος. Αν δυνάμεθα να διαθέσωμεν μερικά χρήματα, έχομεν πληγάς να επουλώσωμεν.

ε) Προς τον Ανδρέα Μουστοξύδη

...Νομίζω ότι οφείλω από τώρα να φροντίσω να φέρω εις χρήσιν όλων των Ελλήνων το βιβλίον των προσευχών το επιγραφόμενον "Σύνοψις", αλλά επιμελημένον κατά τρόπον ώστε έκαστος παρακαλών τον Θεόν να καταλαμβάνη και τι λέγει, συγχρόωνς δε να γυμνάζεται, να διαβάζει και να λαλή ορθώς τη γλώσσαν του...

Δεκέμβριος 1827

στ) Προς: Σταμάτιο Βούλγαρη & Νικόλαο Μαυρομάτη

Η πόλις του Ναυπλίου και οι προμαχώνες των φρουρίων αυτής γέμουσι πολυαρίθμων καλυβίων, όπου ως εκ των μακρών συμφορών της πατρίδος συνεσωρεύθησαν ανέστιοι γέροντες, γυναίκες τε και παιδία, αθλίως διακείμενοι και υπό νόσον επαπειλούμενοι, εσομένων, δια την ενεστώσαν ώραν του έτους, φοβερών εις τε την πόλιν και εις πάσαν την επικράτειαν. Τούτο οφείλουσα να προλάβη το δεινόν η κυβέρνησις εκ των ενόντων πόρων, σας επιβάλλω, Κύριοι την εξής επιστασίαν:
-Να επισκεφθήτε πρώτον εντός της πόλεως και έπειτα εις τας επάλξεις των φρουρίων έν προς έν τα ρηθέντα καλύβια.
-Να καταστρώσετε κατάλογον ακριβή και ονομαστικόν των ενοικούντων ανδρών, γυναικών και παιδίων, κατά μέρος σημειούντες τα ηλικίαν έχοντα εννέα έως δώδεκα ετών.
-Θέλετε συνεκλέξη μετ' εμού έξω της πόλεως, πλησίον του χωρίου 'Αρεια, τόπον υγιεινόν και προσφυή, ίνα εκεί κατασκευασθώσιν ανυπερθέτως καλύβαι αι αναγκαίαι εις υποδοχήν των δυστυχών τούτων, αξιωτάτων της παρά της Πατρίδος επιμελείας.
-Να μοι παραστήσετε προϋπολογισμόν της εις κατασκευήν των νέων καλυβών χρειώδους δαπάνης, προσλογιζόμενοι και την ύλην των καθαιρεθησομένων σκηνώσεων.
-Αι οικογένειαι αι περιληφθησόμεναι εις την νέαν συνοικίαν θέλουσιν εργάζεσθαι υπό την διεύθυνσίν σας και δότε αυταίς ελπίδαν ότι αντί τούτου θέλουσι λαμβάνειν καθ' ημέραν μίαν μερίδαν άρτου.

10 Απριλίου 1828

ζ) Προς τον Εϋνάρδο

...Ο κ. Φαζύς μου είχε γράψει πως επεθύμει να μου στείλη εκατόν τσαπιά, των οποίων στερούμεθα και τα οποία μας είναι απαραίτητα δια την καλλιέργειαν των γεωμήλων. Το λοιπόν ο κ. Φαζύς και όλοι όσοι μετ' αυτού φρονούσιν ότι δια των σκαπανών και όχι δια των μπαγιονετών πολιτίζονται οι λαοί, θέλουσι συμπράξει δια να μας στείλωσι το ταχύτερον και όσον το δυνατόν περισσότερα από αυτά τα πολιτιστήρια όργανα, των οποίων θα γίνη χρήσις συμφερώτατη, το εγγυώμαι.
...Καίτοι καταπονούμενος υπό πολλών και δεινών ασχολημάτων, κατώρθωσα να φροντίσω ιδιαιτέρως και περί δενδροφυτείας, πράγματος παντάπασι λείποντος κατά τε την Πελοπόννησον και τας νήσους, διότι οι Τούρκοι κατελίμπανον τα δένδρα εις διαφθοράν και οι Έλληνες χειρότερα έπραξαν, εκριζώνοντες και τα περιλειπόμενα. Έφερα λοιπόν εκ Κρήτης εκατομμύρια καστανεών και άλλα δένδρα και μένει να ίδομεν αν η προμήθεια καλώς εγένετο προς ευόδωσιν της φυτείας, ήτος επιχειρηθήσεται το φθινόπωρον...

Ναύπλιο 14 Απριλίου 1828

η) Προς τον Εϋνάρδο

...Βλέπεις εκ της εγκλείστου σημειώσεως ότι ο ναύλος των δύο φορτίων ανέρχεται εις 1.289 δίστηλα, ποσόν υπέρογκον δια την πενίαν μας. Κατόπιν αυτού απεφάσισα να προτιμήσω τα ελληνικά πλοία δια την μεταφοράν των τροφίμων. Ο πλοίαρχος Γιαννίτσης πρέπει τώρα να έχη παραλάβει το φορτίον που παρήγγειλα εις Αγκώνα. Και την παρούσαν επιστολήν μου λαμβάνεις δια του πλοιάρχου Μοναρχίδου, ο οποίς αποστέλλεται και αυτός εις Αγκώνα δια δεύτερον φορτίον σίτου και αραβοσίτου. Και τρίτον πλοίον θα αποστείλω προς το τέλος του μηνός. Και ο μεν Γιαννίτσης φορτώνει με ναύλον 25.000 φράγκων, τα οποία εμβάσθηκαν εις Αγκώνα προς τον κ. Μαρίνογλου παρά του ταμείου της Ελλάδος, δια το φορτίον του Μοναρχίδου, το οποίον είναι διπλάσιον του πρώτου, στέλλω συναλλαγματικάς 50.000 φράγκων, επί τους κ.κ. Βλαν, Κολέν κ.σ. και παρακαλώ τον κ. Εντς να τας πληρώση, πωλών και με χαμόν τα ολίγα κεφάλαια όσα επικατέθεσα εις χείρας του εκ των τελευταίων λειψάνων της όλης μου περιουσίας. Ταύτα δε γράφω λεπτομερώς δια να σε ικετεύσω και πάλιν να μας βοηθήσης και άλλους παροτρύνεις, πάντοτε όμως φροντίζω περί της οικονομικωτάτης διαχειρίσεως του εις ημάς δανειζομένου αργυρίου...

2 Μαΐου 1828

θ) Προς τους ομογενείς Αγκώνος, Τεργέστης, Ενετίας και Λιβόρνου

...'Αρτου και χρημάτων ανάγκην έχομεν. Εγώ εκ των λειψάνων της μικράς μου περιουσίας έδωκα ήδη. Κάμετε και εσείς, Κύριοι παν ό,τι δύνασθε προς βοήθειάν μας, στέλλοντες σίτον αραβόσιτον, όρυζαν και άλευρα και ό,τι εξοδεύσετε θα σας πληρωθεί εν καιρώ και παρά της Εθνικής Τραπέζης. Θαρσείτε Κύριοι ότι η Θεία Πρόνοια δεν θέλει μας εγκαταλείψει. Αλλά θυμηθείτε συγχρόνως ότι αυτή τους κόπους σας ευλογήσασα και βίους καλλίστους εξασφαλίσασα εις υμάς, σας προετοίμασε να αισθάνεσθε χαράν και ικανοποίησιν εις την εκπλήρωσιν των οφειλομένων προς την Ελλάδα.

Μάιος 1828

ι) Προς τον Δημήτριον Υψηλάντη

...Δεν ανήκει εις τον στρατόν να επιβάλη όρους εις την κυβέρνησιν... Πληροφορήσατε λοιπόν τους αρχηγούς και τους στρατιώτας ότι η κυβέρνησις την μεν αξίωσιν δεν απορρίπτει αλλά τότε θα μεριμνήση περί αυτής όταν μάθη ότι οι στρατιώται επέδειξαν πάσαν την οφειλομένην πειθαρχίαν...

6 Μαΐου 1828

κ) Προς τον Ανδρέα Μουστοξύδη

...Οποία ζωή, αγαπητέ μου, η εμή! Και οποίαι δυσκολίαι αι πανταχόθεν περιβάλλουσαι και πιέζουσαί με! Μακράν όμως, πολύ μακράν είμαι του αθυμήσαι. Ο Θεός είναι μετά της Ελλάδος και υπέρ της Ελλάδος και αύτη σωθήσεται. Εκ ταύτης της πεποιθήσεως αντλώ πάσας μου τας δυνάμεις και πάντας τους πόρους.

8 Μαΐου 1828

κα) Προς τον Αναγνώστη Δεληγιάννη

Καθώς είχα την τιμήν να είπω και προς υμάς και προς όλους τους συνέδρους και συμπολίτας σας και εγώ κάμνω δοκιμήν, Κύριοι και υμείς. Και είμεθα καθ' ολοκληρίαν ελεύθεροι. Εάν με βαρεθήτε, ειπέτε το και λάβετε την θέσιν μου μετά της ευθύνης. Σας την δίδω μετά χαράς και επιθυμώ ειλικρινώς να κάμνετε καλλίτερα πράγματα από εμέ...

Μάιος 1828

κβ) Προς τον Εϋνάρδο

...Καίτοι η παρούσα κατάστασις μας δεν προσφέρεται δια καλλιτεχνικάς ενασχολήσεις, σε παρακαλώ να διαβιβάσης εις τον καλλιτέχνην Βορτολίνην όλην μου την ευγνωμοσύνην δια την προσφοράν εις την Ελλάδα της προτομής του λόρδου Βύρωνος.
... Εν όσω όμως τόσον η κυβέρνησις όσον και οι κυβερνώμενοι κατοικούν σε καλύβες και ως νομάδες εις ερείπια διαμένουν, κρίνω όπως η προτομή του κ. Βορτολίνη παραμείνη προς το παρόν εις το ατελιέ του. Συ δε βεβαίωσέ τον ότι με την πρώτην ευκαιρίαν θα του την ζητήσω και πάλιν αναγράφων την της Ελλάδος ευγνωμοσύνην προς την καλοκαγαθίαν του δωρουμένου δώρον κάλλιστον και σεμνότατον...

Μάιος 1828

κγ) Προς τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη

Αν ο καθένας από εσάς (και ομιλώ δι' εκείνους που κατέχουν τας πρώτας θέσεις εις την πολιτικήν ζωήν της χώρας) με εβοήθει ολίγον και καλοπίστως, λησμονών δια μίαν στιγμήν τα προσωπικά του συμφέροντα, το έργον μου θα εγίνετο περισσότερον εύκολον δι' εμέ και περισσότερον καρποφόρον δια την Πατρίδα...

Μάιος 1828

κδ) Προς τον Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιο

...Οι γενναίοι μας Έλληνες χαίρονται. Μόνον ολίγοι τινές απατώνται και μεγάλως νομίζοντες ότι τα χρήματα ταύτα είναι δι' αυτούς και μέλλουσι να πάθωσιν, ό,τι έπαθον και αι λίραι του δανείου. Ότι μεν κλέπτουσιν όπου υπάρχει διοίκησις, είναι αναμφίβολον. αλλά δεν υπάρχει χώρα, όπου πλησίον των κλεπτών να υπάρχουν χιλιάδες και χιλιάδες οικογενειών αστέγων και αποθνησκουσών εκ πείνης καθώς εν Ελλάδι. Στοχασθήτε δέσποτά μου, ότι αι δύστυχείς αυταί οικογένειαι πάσχουν εξ αιτίας των κλεπτών και παρακαλώ αν δύνασθε, ενθαρρύνατέ με να είμαι συγκαταβατικός προς μιαν δράκαν ανθρωπαρίων μεταλλοθέων εναντίον των οποίων δεν εκίνησα την βαρείαν χείρα της δικαιοσύνης, αρκούμενος να τους γνωρίσω καλώς και να τους παραδώσω εάν παραστεί ανάγκη εις τας αράς του λαού...

10 Ιουνίου 1828

κε) Προς τον Ανδρέα Μουστοξύδη

Τελευταίως περιώδευσα επ' αρκετόν χρόνον εις την Δυτικήν Ελλάδα και την Πελοπόννησον και εις μέρος της Ανατολικής Ελλάδος. Θα περιοδεύσω και πάλιν διότι μόνον εφ' όσον βλέπω τα πράγματα και τους ανθρώπους με τους δικούς μου οφθαλμούς, δύναμαι να αποκτήσω εν συνειδήσει ευκρινή έννοιαν της ποιότητος των υποχρεώσεών μου και του λογικωτάτου τρόπου της εκπληρώσεώς των...
...Ακόμα δεν τολμώ να σου προτείνω να έλθης να εγκατασταθής εδώ οικογενειακώς, επειδή οι πάντες συνοικούμεν και το παν ακόμη είναι ερημία, ερείπια και αταξία. Εάν όμως θέλης μόνος να έλθης ή μετά του ωρολογίου ή μετά των σανίδων ή άλλως, καλώς να ορίσης. Και έχω να σε κάμω να τρέξης καθώς όλους όσοι κατά κακήν αυτών τύχην μ' εγγίζουσι.

1 Αυγούστου 1828

κστ) Προς τον Αδαμάντιο Κοραή

...Συμμερίζομαι την γνώμην σας ως προς την ανάγκην της περισυνάξεως εις την Ελλάδα των νέων οι οποίοι εκφυλίζονται μένοντες εις την Ευρώπην με την πρόφασιν ότι εκπαιδεύονται. Αλλά δια να τους περισυνάξωμεν εδώ πρέπει να έχωμεν καταστήματα όπου να τους τοποθετήσωμεν, καθώς δε σας είπα, δεν εφθάσαμεν ακόμη εις αυτήν την ευάρεστον θέσιν...

Αύγουστος 1828

κζ) Προς τον Ράικο

...Τα αλληλοδιδακτικά σχολεία και ολίγα στρέμματα εθνικής γης διδόμενα ως αποκλειστικήν ιδιοκτησία εις τους δήμους θα προετοιμάσουν τα στοιχεία της αληθούς κοινωνικής οργανώσεως της Ελλάδος. Έως ότου γίνει αυτό πρέπει να ευχαριστηθώμεν εμποδίζοντες την περαιτέρω ριζοβόλησιν των καταχρήσεων. Τούτο δε θα κατορθωθή ασφαλέστατα, εάν πολιτευθώμεν με την αυστηροτάτην αμεροληψίαν και προς τους φίλους της Κυβερνήσεως και προς εκείνους οι οποίοι τάσσονται εναντίον της. Δεν μου διαφεύγουν τα παιγνίδια της μιας και της άλλης μερίδος, μείνατε όμως βέβαιος ότι θα προσπαθήσω να μην εξαπατηθώ...

Σεπτέμβριος 1828

κη) Προς τον Αναστάσιο Λόντο Έκτακτον Επίτροπο στις Β. Σποράδες

Μία πρέπει να είναι η αποστολή σας: Η εξασφάλισις των δικαιωμάτων του ανθρώπου και η δια της παιδείας μόρφωσις των ηθών του, δια της οποίας θα αναδειχθή εις τον λοιπόν πεφωτισμένον κόσμον άξιος της ελευθερίας.

Σεπτέμβριος 1828

κθ) Προς τον Σταμάτιο Βούλγαρη

Μετά την επιτυχίαν του έργου σας, της βάσει σχεδίου ανοικοδομήσεως της Τριπολιτσάς, σας παρακαλούμεν να εκδηλώσετε παρόμοιον ενδιαφέρον και δια την πόλιν των Πατρών. Οι μεν Τούρκοι και 'Αραβες την έχουν ήδη εγκαταλείψει, αφήσαντες ερείπια επί ερειπίων, οι δε πολίται αυτής, της άλλοτε ακμαζούσης και ευτυχούς πόλεως, επανερχόμενοι και αναζητούντες τας εστίας των, παρακαλούν την Κυβέρνησιν να τους στείλη μηχανικούς δια να χαράξουν τας γραμμάς βάσει των οποίων οι πολίται σήμερον μεν θα κτίσουν καλύβας, αύριον, Θεού ευδοκούντος, οικίας και πλατείας και πόλιν ολόκληρον...
Πορευόμενοι προς Πάτρας δια Ναυπλίου και Κορίνθου, θα καταστήσετε περισσότερον ωφέλιμον την πορείαν σας, εάν μελετήσετε και την κατάστασιν της οδού, όπως είχατε μελετήσει και την οδόν η οποία έφερε από τους Μύλους του Ναυπλίου εις Τριπολιτσάν.

29 Οκτωβρίου 1828

κι) Προς τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη

Ήθελα να έχω κάμποσα εκατομμύρια τάλλιρα δια να σας δώσω όσα ζητείτε, αλλά καθώς σας είπα το μεν ιδιαίτερό μου ταμείον είναι κενόν, το δε δημόσιον μόλις δύναται να επαρκέσει εις τας μάλλον κατεπειγούσας χρείας του τρέχοντος Φεβρουαρίου και το πολύ του ημίσεως Μαρτίου. Τούτο είναι γνωστότατον και δύνασθε αυτοπροσώπως να το βεβαιωθήτε, βλέποντες τα κατάστιχα της επί των οικονομικών επιτροπής... Υπομείνατε καθώς υπομένω και υπομένω ίσως επέκεινα της ανθρωπίνης δυνάμεως.

Αίγινα 109 Φεβρουαρίου 1829


λ) Προς τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη

...Περί της εσωτερικής καταστάσεως της Πελοποννήσου και της χρείας την οποίαν έχουσι διάφοροι επαρχίαι να βοηθηθώσιν, είμαι ολότελα της γνώμης σας και συνομολογώ ότι η κυβέρνησις ώφειλε να ταις δώση γέννημα και ζώα να μη μείνωσι τα χωράφια αγεώργητα. Αλλ' η προθυμία δεν αρκεί διότι είναι αδύνατον κατά το παρόν να επιβάλωμεν εις το δημόσιον ταμείον όσα έξοδα χρειάζονται εις τούτο. Από τον Σεπτέμβριον δεν λαμβάνομεν πλέον εξωτερικάς βοηθείας και ζώμεν μόνον από μικράς οικονομίας οπού εκάμαν, επειδή ηξεύρετε ότι τα δημόσια εισοδήματα μόλις αρκούσι δι΄ολίγας ημέρας.
...Οι παραπονούμενοι πολύ σφάλλουσι ψιθυρίζοντες ή κάμνοντες μικράς συνομωσίας, διότι η κυβέρνησις είναι εις όλους ευπρόσιτος, έχει την θύραν πάντοτε ανοικτήν και πας πολίτης όστις έχει παράπονα δύναται να της τα φέρη με τέλειον θάρρος. Αυτοί όμως αγαπώσι κάλλιον να ραδιουργώσι και ραδιουργούσι δια να ερεθίζωσι τον λαόν κατά της παρούσης τάξεως των πραγμάτων. Γνωρίζω την πηγήν όλων τούτων, αλλά δεν την νομίζω επικίνδυνον, υμάς δε ευχαριστώ διότι μου εδείξατε που πρέπει να επιστήσω την προσοχήν μου...

Τέλη Φεβρουαρίου 1829

λα) Προς τον Δημήτριον Υψηλάντη

...Ενταύθα πρέπει να σας σημειώσω ότι πολλοί πολλαχώς σπουδάζουσι να διαφθείρωσι και εις στασιασμόν να εμβάλωσι τον στρατόν, όπερ και κατώρθωσαν εις Ναύπακτον. Και περιμένω την λεπτομερήν ιστορίαν του πράγματος ίνα αποφασίσω το δέον. Υμείς δε ελπίζω ότι μετά πάσης προσοχής και αγρυπνίας θέλετε προφυλάξει τα υφ' υμάς στρατεύματα από του μολύσματος, ερχομένου μεν έξωθεν, έχοντος δε και τινας πηγάς εκ του εσωτερικού...

Ναύπλιον 17 Ιουνίου 1829


λβ) Προς τον Αλέξανδρο Στούρτζα

Η επανάστασις εγέννησεν ένα σωρόν ανθρώπων αργών, θελόντων να ζώσιν εκ του δημοσίου, οίτινες, αν εγκαταλειφθώσι, θέλουσι πέσει εκ της απελπισίας εις ληστείαν και πειρατείαν και τότε το έθνος θέλει αναγκασθή να εξοδεύση περισσότερα. Τούτο δεν θέλει διορθωθή παρ' όταν η Ελληνική Κυβέρνησις στερεωθή εντελώς και έχουσα χρήματα και αξιοπιστίαν, δυνηθή να δώση εις τους τοιούτους ανθρώπους γαίας, ίνα κατασταθώσι πολίται καλοί και χρήσιμοι. Γένοιτο!

Αρχές Ιουλίου 1829


λγ) Προς τον Γάλλο ιστορικό και περιηγητή Μισό, όταν ερωτήθη αν η Ελλάδα έμελλε να γίνει βασίλειο ή δημοκρατία:

...Ένα τέτοιο πράγμα δεν θα ήτο και τόσον εύκολον! Ανηγέρθη πολλάκις ναός προς τον αληθή Θεόν εκ των στηλών του Διός και της Αθηνάς. Πώς όμως θα ιδρυθή θρόνος επί του εδάφους των αρχαίων δημοκρατιών και εκ της κόνεως αυτών;

Τέλη 1830

λδ) Προς τον Μιχαήλ Σούτσο, πρεσβευτή της Ελλάδας στο Παρίσι

...Σας βεβαιώ δε και πάλι και σας παραγγέλω να βεβαιώσετε όλους, ότι ουδόλως θέλω παρεκτραπή της διαγεγραμμένης πορείας μου, ουδέ θέλω προδώσει ουδέν των χρεών μου, αλλ' όλα θέλω τα εκπληρώση μέχρι της τελευταίας στιγμής. Όταν δε καταμάθω ότι δεν δύναμαι πλέον να σώσω τον δυστυχή τούτον τόπον από τα δεινά του εμφυλίου πολέμου και της αναρχίας, ή από εφεδρείαν στρατευμάτων, τότε θέλω υποβάλλει εις όψιν του Ελληνικού Έθνους και του λοιπού κόσμου την αληθή και ειλικρινήν ιστορίαν των πραγμάτων και των ανθρώπων και θέλω αποχωρήσει έχων το μέγιστον των αγαθών: συνείδησιν καθαράν και ήσυχον...

14 Σεπτεμβρίου 1831


λε) Προς τον Εϋνάρδο

Ας λέγωσι και ας γράφωσι ό,τι θέλουσιν. Έρχεται όμως καιρός ότε οι άνθρωποι ουχί καθ' όσα είπαν ή έγραψαν περί των πράξεων αυτών, αλλά κατ' αυτήν την μαρτυρίαν των πράξεων. Υπό του αξιώματος τούτου ενισχυόμενος, έζησα εν τω κόσμω μέχρι της αποκλίσεως της ζωής μου καταθυμίως. Αδύνατον να αλλάξω σήμερον, αλλά θέλω πράξει το δέον και ας γίνη ό,τι γίνη.

14 Σεπτεμβρίου 1831


Σημειώσεις

1. Πρασσά, Αν.:Εκπαιδευτική πολιτική, κατεύθυνση και προοπτικές. Περιοδικό Ιστορικά
Ι. Καποδίστριας, ο δεσποτικός οραματιστής, τεύχ. 12, έκδ. Φωτοεκπαιδευτική Α.Ε., Αθήνα 2000, σελ. 44-45.
2. Διάταγμα του Καποδίστρια διορισμού δασκάλων 12478/14-5-1829, στο Δασκαλάκης, Απ.:Κείμενα-Πηγαί της Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως. Σειρά Τρίτη, Τα περί Παιδείας, τόμ. Α, Αθήνα 1968,σελ. 201-202.
3. Καποδίστριας, Ι.:Κείμενα. Ανθολόγηση Κ. Δαφνή,έκδ. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1976, σελ. 52.

4.Η Αιγιναία, τόμ. Α’, Αίγινα 15-3-1831, σελ. 2.
5.Η Αιγιναία, τόμ. Δ, Αίγινα 15-7-1831, σελ. 154.
6.Η Αιγιναία, τόμ. Ζ’, Αίγινα 15-9-1831, σελ. 216-217.
7.Η Αιγιναία, τόμ. ΣΤ’, Αίγινα 15-8-1831, σελ. 182.
8.Η Αιγιναία, τόμ. ΣΤ’, Αίγινα 15-8-1831, σελ. 183.
9. Ζαμπέτα, Εύη:Η εκπαιδευτική πολιτική στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση 1974-1989.Εκδ. Θεμέλιο,Αθήνα 1994, σελ. 104-105.
10. Μαυροσκούφης, Δ.:Εκπαίδευση και εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα 1821-1832 Εκδ. Ενυάλειο Κληροδότημα, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 127.
11.Η Αιγιναία, τόμ. Α’, Αίγινα 15-3-1831, σελ. 4

12. Κανάκης, Ι.:Η εσωτερική οργάνωση και λειτουργία του νεοελληνικού δημοτικού σχολείου.Εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα 1995, σελ. 12.
13. Μπουζάκης, Σ.:Νεοελληνική Εκπαίδευση (1821-1985).Εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1994, σελ. 40.
14. Χατζηστεφανίδης, Θ.:Ιστορία της Νοελληνικής Εκπαίδευσης (1821-1986). Εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα1990, σελ. 45.
15. Κανάκης, Ι.: ό.π., σελ. 330.
16. Δασκαλάκης, Απ.: ό.π., σελ. 242-243.
17. Κούκου, Ε.:Η παιδεία από το 1828 ως το 1831. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,τόμ. ΙΒ’. Έκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1975, σελ. 589.
18. Μπαμπούνης, Χ.:Η εκπαίδευση κατά την Καποδιστριακή περίοδο. Διοικητική οργάνωση και εκπαιδευτική λειτουργία.
Εκδ. Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Αθήνα 1999, σελ. 122.
19. Ό.π., σελ. 122.
20. Δημαράς, Α.:Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε.τόμ. Α’. Εκδ. Ερμής, Αθήνα 1990, σελ. κζ’.
21. Μπαμπούνης, Χ.: ό.π., σελ. 122.

22. Δημαράς, Α.: ό.π., σελ. κζ’.
23. Πετρίδης, Π.:Νεοελληνική Πολιτική Ιστορία 1828-1834,
τόμ. Α’, τεύχ. 1. Εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1985, σελ. 56-59.
24. Δασκαλάκης, Απ.: ό.π., σελ. 242-243.
25. Κούκου, Ελ.: ό.π., σελ. 590.
26. Κοντονή, Α.:Το νέο Ελληνικό σχολείο και ο πολιτικός ρόλος των παιδαγωγικών συστημάτων.Εκδ. Κριτική Α.Ε., Αθήνα 1997, σελ. 22.
27. Κανάκης, Ι.: ό.π., σελ. 21-22 και Καλαφάτη, Ελ.:Τα σχολικά κτίρια της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης 1821-1929. Από τις προδιαγραφές στον προγραμματισμό. Εκδ. Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας,Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Αθήνα 1988, σελ. 45-48.
28. Κανάκης, Ι.: ό.π., σελ. 32.
29. Ό.π., σελ. 37-42. Πρβλ. Φωτεινόπουλος, Θ.: Αλληλοδιδακτική μέθοδος. Μεγάλη Παιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια
, Ελληνικά Γράμματα-Herder, τόμ. 1ος. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1967, σελ. 142-143.
30. Κανάκης, Ι.: ό.π., σελ. 50.
31. Κοκκώνης, Ι.:Εγχειρίδιον διά τα αλληλοδιδακτικά σχολεία ή οδηγός της αλληλοδιδακτικής μεθόδου υπό Σαραζίνου.Εν τη Εθνική Τυπογραφία, Εν Αιγίνη 1830, σελ. 107.
32. Κοκκώνης, Ι.: ό.π., σελ. 115.
33. Μπαμπούνης, Χ.: ό.π., σελ. 258.
34. Μαυροσκούφης, Δ.: ό.π., σελ. 238-247

35. Μπαμπούνης, Χ.: ό.π., σελ. 277-278.
36. Κούκου, Ε.: ό.π., σελ. 589-591. Πρβλ. Μπαμπούνης, Χ.:ό.π., σελ. 125-126 και 132-134.
37. Λαμπράκη-Παγανού, Αλ.:Η εκπαίδευση των ελληνίδων κατά την Οθωνική περίοδο.Αθήνα 1988, σελ.63.
38. Σολομών, Ι.:Εξουσία και τάξη στο νεοελληνικό σχολείο.Μια τυπολογία των σχολικών χώρων και πρακτικών 1820-1900.
Εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1992, σελ. 113-114.
39. Μπαμπούνης, Χ.: ό.π., σελ. 233.
40. Ό.π., σελ. 233.
41. Ευαγγελόπουλος, Σ.:Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης. Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης.Τεύχ. Α’, Εκδ. Δανιά, Αθήνα 1989, σελ. 75.
42. Χατζηστεφανίδης, Θ.: ό.π., σελ. 47.


[1] Αρχείον Καποδίστρια Α’, Κέρκυρα 1976, 24: «υπηρετών τη πατρίδα μου, υπηρετούν συγχρόνως και την Ρωσίαν, επί τω μεγάλω σκοπώ να προφυλάξω την Ελλάδα από τους πειρασμούς της γαλλικής πολιτικής», θα γράψει στο περίφημο Υπόμνημά του, του 1826. Βλ. και Ελένης Κούκκου, Ιστορία των Επτανήσων από το 1797, μέχρι την αγγλοκρατία. 4η  έκδοση, Αθήνα 2001, το ειδικό κεφάλαιο, για το «Βυζαντινό Σύνταγμα».
[2] Περισσότερα βλ. Ελένης Κούκκου, Ιωάννης Καποδίστριας. Ο Άνθρωπος – ο διπλωμάτης, έκδ. 14, Αθήναι 2001, 41 κ.ε., όπου και άλλη βιβλιογραφία.
[3] Βλ. C. Lahovary, Mémoires de l‘Amiral Paul Tchitchagof en 1812, Paris 1909, 406. -G. Ars,Ο Καποδίστριας και το ελληνικό απελευθερωτικό κίνημα, 1809-1822, Moskva 1976, 301: «Ο Καποδίστριας δεν έπαιζε καθόλου τον ρόλο ενός απλού εκτελεστικού οργάνου. Το εφευρετικό του μυαλό προσανατολιζόταν στην αναζήτηση τρόπων, που θα του εξασφάλιζαν την επιτυχία των στρατιωτικών και διπλωματικών του σχεδίων», στα ρωσικά.
[4] Βλ. Patricia Kennedy-Grimsted, «Capodistrias and a “New Order” for restoration Europe: “The liberal ideas” of a Russian Foreign Minister 1814-1822», The Journal of Modern History 40 (1968) 173.
[5] N. Mikhailovich, L’empereur Alexander ler…, St. Petersburg, 1912, I, 340. Για την πολύπλευρη δράση του Καποδίστρια στην Ελβετία βλ. S. Lascaris, Capodistrias avant la revolution grecque, Lausanne 1918. Βλ. και Ελένης Κούκκου, Ο Καποδίστριας και η Παιδεία, 1803-1822, Α’ Η Φιλόμουσος Εταιρεία της Βιέννης, εκδ. 2η , Αθήναι 1986, πολλαχού.
[6] Π. Ενεπεκίδη, Ιωάννης Καποδίστριας, 176 γράμματα προς τον πατέρα τον, 1809-1820, Αθήναι 1972, 181-182.
[7] Τα ψηφίσματα της ανακηρύξεώς του ως επιτίμου πολίτη της Ελβετίας, βλ. Ελένης Κούκκου, Ο Καποδίστριας και Η Παιδεία, Α’ Η Φιλόμουσος Εταιρεία της Βιέννης, έκδ. 2η , Αθήνα 1986, 158 κ.ε.
[8] Βλ. S. Lascaris, Capodistrias avant la Révolution grecque, 85 κ.έ., Roveréa, Mémoires, t. IV, Paris 1848, 253.
[9] Comte de Gobineau, Deux Etudes sur la Grèce moderne, Capodistrias, le Royaunne des Hellènes, Paris 1905, 20.
[10] Τον χρόνο 1991, με την συμπλήρωση 700 χρόνων από τη σύσταση του ελβετικού κράτους η ελβετική πρεσβεία των Αθηνών οργάνωσε σημαντικές τιμητικές εκδηλώσεις ευγνωμοσύνης προς τον Καποδίστρια, τόσο στην γενέτειρά του, την Κέρκυρα, όσο και στην Αθήνα.
[11] Comtesse Edling (Stourtza), Mémoires, Moscou, 1888, 143.
[12] Βλ. Ελένης Κούκκου, Ιστορία των Επτανήσων από το 1797μέχρι την αγγλοκρατία, 4η έκδοση, Αθήνα 2001, 197 κ.ε.
[13] Ελένης Κούκκου, Η Φιλόμουσος Εταιρεία…, πολλαχού. – Π. Ενεπεκίδη, Ρήγας – Υψηλάντης – Καποδίστριας, Αθήναι 1965, 190 κ.ε.
[14] Ε. Μαυράκη, Ο Καποδίστριας και η εποχή του, Αθήναι, 10. – Π. Πετρίδη, Η διπλωματική δράσις του Ιωάννου Καποδίστρια υπέρ των Ελλήνων, 1814-1831, Θεσσαλονίκη, 1974, 48, όπου και άλλη βιβλιογραφία.
[15] J. G. Eynard, Der danzenze Kongress, Berlin 1923, 74, 102, 112.
[16] Η. Treitschke, Der Wiener Kongress, 16.
[17] Τόμος III, 1819, 372.
[18] Βλ. επιστολή του Καποδίστρια προς τον Η. Stein, της 28 Ιουλίου 1815, στον G. Pertz, Das Leben des Ministers Freiherrn vom Stein, Berlin 1855, IV, 482.
[19] Βλ. στον Ε. Μαυράκη, ό.π., 16.
[20] Βλ. στον C. Grunwald, Alexander Ier, le Tzar mystique, Paris 1955, 249.
[21] Mémoires, publics par le duc d’Audiffret-Pasquier, Paris 1893, III, 429.
[22] Καποδίστρια, Επιστολαί διπλωματικαί, διοικητικαί…, μετάφρ. Μ. Σχινά, Α’, Αθήναι 1841, 37. – R. Stourdja-Edling, Mémoires, Moscou 1888, 244-246, 247.
[23] Βλ. R. Stourdja-Edling, ό.π., 249 ε. – J. Petropoulos, Politics and Statecraft…, Princeton – New Jersey 1968, 108.
[24] Βλ. Η. Kissinger, Grossmacht-Diplomatie, μετάφρ. Η. Jordan, Dusseldorf 1962, 261.-Π. Πετρίδη, ό.π., 94.
[25] Βλ. D. Arliotti, La vita di G. Capodistria, Corfu 1859, 54. – Ελένης Κούκκου, «Ο ανέκδοτος κατάλογος των υπαρχόντων του… Καποδίστρια», Δελτίον Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος (Δ.Ι.Ε.Ε.), 15 (1961), 71-72.
[26] Για το θέμα αυτό βλ. Hélène Koukkou, «Mémoire de Jean Capodistrias sur la suppression du trafic des Maures», Δ.Ι.Ε.Ε. 25 (1982) 5-14.
[27] Βλ. Καποδίστρια, Επιστολαί, A’, 43. – S. Lascaris, ό.π., 100 ε. – Ε. Κούκκου, ό.π., 110 ε.
[28] Τα κινήματα της Ισπανίας και Ιταλίας και κυρίως της Νεαπόλεως, πνίγη­καν στο αίμα από τα αυστριακά στρατεύματα. Βλ. Ε. Κούκκου, ό.π., 111 κ.ε. όπου και η άλλη βιβλιογραφία. Για τις ριζοσπαστικές συνταγματικές απόψεις του Καποδίστρια βλ. και Patricia Grimsted-Kennedy, ό.π., πολλαχού.
[29] Απομνημονεύματα, Αθήναι 1857, Α’, 6.
[30] Mémoires, III, 531, 549, 589, κ.ά.
[31] De la Sainte Alliance…, Paris1954, A’, 28.
[32] The congress of Vienna…,London 1946, 241.
[33] Βλ. Prokesch-Osten, Geschichte du Abfalls der Griechen…, Wien 1867, II, 89.
[34] Ο Ι. Καποδίστριας και το ελληνικό απελευθερωτικό κίνημα 1809-1822, Moskva 1976, στα ρωσικά. Του ιδίου, «Ioani Kapodistria ν Rossii», Voprosy Istorii 5 (1976), 319 ε., 309 κ.ά.
[35] The Congress of Vienna…,London 1934 , 91.
[36] Patricia Grimsted-Kennedy, ό.π., 183 ε.
[37] Mein Leben, 1913, II, 223.
[38] Souvenirs contemporains, 473, στον Lys. Oeconomos, Essai sur la vie de comte Capodistrias…, Toulouse-Paris 1926, 16 κ.ε.

* Πεφωτισμένη δεσποτεία

Με τον όρο Πεφωτισμένη Δεσποτεία περιγράφουμε τη διακυβέρνηση ορισμένων μοναρχών της Ευρώπης του 18ου και 19ου αιώνα, που επηρεάστηκαν από τις ιδέες του Διαφωτισμού

Ο Διαφωτισμός αποτελεί σημαντικό πνευματικό κίνημα, που τοποθετείται στα τέλη του 17ου αιώνα και αρχές του 18ου, τον οποίο οι ίδιοι οι Γάλλοι Διαφωτιστές απεκάλεσαν «Siècle des lumières», θεωρώντας εαυτούς ως φωτοδότες.

Ο Διαφωτισμός παρατηρήθηκε αρχικά στην Αγγλία και αργότερα στις χώρες της Ευρώπης αλλά και έξω απ' αυτήν προετοιμάζοντας παράλληλα το έδαφος για την Γαλλική Επανάσταση. Οι διαφωτιστές πρέσβευαν τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, αξιώνοντας αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης, στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, την οικονομία, την εκπαίδευση και τη θρησκεία. Τάχθηκαν υπέρ της ατομικής ελευθερίας και ενάντια στην τυραννική διακυβέρνηση και την καταπίεση που ασκούσε η Εκκλησία.

Βασικός φορέας των νέων ιδεών που έφερε ο Διαφωτισμός ήταν η ανερχόμενη αστική τάξη που μέχρι εκείνη την εποχή παρέμενε αποκλεισμένη από το σύστημα της απολυταρχίας. Ανάμεσα στους σημαντικούς εκφραστές του Διαφωτισμού τοποθετούνται ο Βολταίρος και ο Μοντεσκιέ. Οι Διαφωτιστές Ντενί Ντιντερό, Ζαν λε Ροντ ντ' Αλαμπέρ και Ζαν Ζακ Ρουσσώ συγκρότησαν το ιδεολογικό υπόβαθρο του Διαφωτισμού στην Εγκυκλοπαίδεια. Παράλληλα ο Τζων Λοκ διατύπωνε τη θεωρία του Κοινωνικού Συμβολαίου, προτρέποντας σε μια Ευρώπη που θα υποστήριζε τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Ο Διαφωτισμός μεταδόθηκε μέσω των παροικιών και στον υπόδουλο Ελληνισμό, με κάποια όμως καθυστέρηση λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούσαν στις τουρκοκρατούμενες ελληνικές περιοχές. Η μεταβολή των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών επέτρεψε στη συνέχεια τη δημιουργία στον ελληνικό χώρο, κατά την περίοδο 1750-1821, ενός πνευματικού κινήματος ανάλογου του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, που ονομάστηκε Νεοελληνικός διαφωτισμός


** Johann Heinrich Pestalozzi

Ιωάννης Ερρίκος Πεσταλότσι, Ελβετός παιδαγωγός (1746- 1827. Πολύ μεγάλο και πολύπλευρο το παιδαγωγικό του έργο. Άνοιξε πολλά σχολεία συγκεντρώνοντας για φοίτηση πάμπτωχα κι ορφανά παιδιά και μέσα σε άθλιες οικονομικές συνθήκες δημιούργησε μια παιδαγωγική που θαυμάζεται έως και σήμερα).

Ο Ιωάννης Ερρίκος Πεσταλότσι, Ελβετός παιδαγωγός, γεννήθηκε το 1746 στη Ζυρίχη και πέθανε το 1827 στο Μπριγκ Αργάου.Από την ηλικία των 5 έμεινε ορφανός από το πατέρα του,που υπήρξε χειρουργός.
Αρχικά σκέφτηκε να γίνει ιερέας, όπως ο παππούς του, όμως αποφάσισε να σπουδάσει νομικά, αλλά οι ιδέες του έρχονταν σε σύγκρουση με τις κυβερνητικές και έτσι παράτησε τη νομική του καριέρα. Επηρεασμένος από τα έργα του Μπάζεντοφ και του Ρουσσώ αφοσιώθηκε στην παιδαγωγική. Το 1769 αγόρασε ένα αγρόκτημα, που το μετέτρεψε σε σχολείο για τα φτωχά παιδιά, αλλά οι οικονομικές και οργανωτικές δυσκολίες που συνάντησε τον υποχρέωσαν να το εγκαταλείψει δέκα χρόνια αργότερα.

Σπούδασε γλωσσολογία, θεολογία, δίκαιο και Ιστορία. Μετά απ' αυτά αφιερώθηκε στην αγροτική οικονομία και εκλαΐκευσε, αφού τις διόρθωσε, τις παιδαγωγικές ιδέες του Ρουσσώ. Επειδή κατάλαβε ότι η λύση του κοινωνικού προβλήματος έπρεπε να βρεθεί στην ανανέωση της παιδείας, συνέλαβε το σχέδιο να αναπτύξει προοδευτικά τις ανθρώπινες αρετές, να εισάγει την αγροτική και επαγγελματική εκπαίδευση και να οργανώσει την αλληλοδιδακτική διδασκαλία. Αφιερώθηκε με αφιλοκέρδεια στην εκπαίδευση των φτωχών κυρίως παιδιών. Τα σχολεία που άνοιξε σε διάφορες πόλεις του έδωσαν μεγάλη φήμη.

Από το 1780 άρχισε να γράφει μορφωτικού περιεχομένου έργα, εφόσον έμπρακτη εφαρμογή των ιδεών του δεν ήταν δυνατή.

Το πρώτο του μυθιστόρημα "Λεονάρδος και Γερτρούδη" σημείωσε μεγάλη και ανέλπιστη επιτυχία στην Ελβετία και στη Γερμανία. Στο έργο του "Οι εσπερινές ώρες ενός αναχωρητή" ανέλυε όλο το παιδαγωγικό του πρόγραμμα. Το 1798 η κυβέρνηση του ανέθεσε τη μόρφωση 80 ορφανών παιδιών. Η προσπάθειά του αυτή σημείωσε μεγάλη επιτυχία και έτσι το 1805, άνοιξε σχολείο στο Ιβερντόν, κάτι σαν ινστιτούτο, που αποσκοπούσε στη μόρφωση των δασκάλων με τις δικές του μεθόδους.

Υπήρξε μεγάλος παιδαγωγός και ενδιαφέρθηκε κυρίως για τον ψυχολογικό έλεγχο της ανάπτυξης του παιδιού ενισχύοντας τις εσωτερικές του δυνάμεις. Με την αρχή αυτή επιδιώκει να διαπλάσει πολίτες με ηθικές και κοινωνικές βάσεις, απελευθερωμένους και αυθόρμητους. Δεν υπήρξε ποτέ οπαδός της απλής γνώσης, αλλά της πράξης και της δεξιότητας της σωστής αγωγής και διδασκαλίας, που δε στηριζόταν μόνο στα λόγια, αλλά είχε και έμπρακτη εφαρμογή και εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους παιδαγωγούς όλων των εποχών.
Ο Πεσταλότσι έγραψε πολυάριθμα έργα, μεταξύ των οποίων,  "Λεονάρδος και Γερτρούδη", "Η Ελβετική εφημερίδα του λαού", "Πώς η Γερτρούδη ανατρέφει τα παιδιά της" κ.ά. 


Πηγές - Βιβλιογραφία


- Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Ιωάννης Καποδίστριας

- Κρίσεις Ευρωπαίων Ιστορικών και Διπλωματών για την Διπλωματική Σταδιοδρομία του Ιωάννου Καποδίστρια -  Ελένη Κούκκου,  Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη

-  Νεότερη Ιστορία της Αίγινας, Επιμέλεια Ομάδα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 
του Γενικού Λυκείου Αίγινας, τον Μαίο του 1996

- Η αντιπολίτευση-δολοφονία του Καποδίστρια ,  2ο Γυμνάσιο Άργους - Ορεστικού

- Η αντιπολίτευση στον Καποδίστρια και η δολοφονία του, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

- Διαφωτισμός, Wikipedia

- Το Συνέδριο της Βιέννης 1814-1815, Wikipedia

- Johann Heinrich Pestalozzi, Livepedia

- Η εκπαίδευση κατά τον Καποδίστρια, Δημήτριος Διαμαντής, Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου
Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε. 1ης Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Καρδίτσας, Eπιστημονικό Bήμα, τ. 6, Ιούνιος 2006

Δασκαλάκης, Απ.:Κείμενα-Πηγαί της Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως.Σειρά Τρίτη,Τα περί παιδείας, τόμ. Α’, Αθήνα 1968.
Δημαράς, Α.:Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε,τόμ. Α’, Εκδ. Ερμής, Αθήνα 1990.
Διάταγμα του Καποδίστρια διορισμού δασκάλων 12478/14-5-1829, στο: Δασκαλάκης, Απ.:Κείμενα-Πηγαί της Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως. Σειρά Τρίτη, Τα περί Παιδείας, τόμ. Α’, Αθήνα 1968.
Δραγούμης, Ν.:Ιστορικαί αναμνήσεις.Επιμ. Α. Αγγέλου, τόμ. Α’, Αθήνα, Εκδ. Ερμής, 1973.
43. Δραγούμης, Ν.:Ιστορικαί αναμνήσεις.Επιμ. Α. Αγγέλου, τόμ. Α’, Εκδ. Ερμής, Αθήνα 1973, σελ. 157κ.έ.

Ευαγγελόπουλος, Σ.:Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης. Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης,τεύχ. Α’, Εκδ. Δανιά, Αθήνα 1989.

Ζαμπέτα, Εύη: Η εκπαιδευτική πολιτική στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση 1974-1989. Εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1994.

Η Αιγιναία, τόμ. Α’
Αίγινα 15-3-1831, τόμ. Δ’
Αίγινα 15-7-1831, τόμ. Ζ’
Αίγινα 15-9-1831,τόμ. ΣΤ’
Αίγινα 15-8-1831, τόμ. ΣΤ’
Αίγινα 15-8-1831.

Κανάκης, Ι.:Η εσωτερική οργάνωση και λειτουργία του νεοελληνικού δημοτικού σχολείου.Εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα 1995.
Καλαφάτη, Ελ.,Τα σχολικά κτίρια της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης 1821-1929. Από τις προδιαγραφές στον προγραμματισμό. Εκδ. Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Αθήνα 1988.

Καποδίστριας, Ι.:Κείμενα. Ανθολόγηση Κ. Δαφνή.Εκδ. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1976.

Κοκκώνης Ι.:Εγχειρίδιον διά τα αλληλοδιδακτικό σχολεία ή οδηγός της αλληλοδιδακτικής μεθόδου υπό Σαραζίνου.Εν τη Εθνική Τυπογραφία, Εν Αιγίνη 1830.

Κοντονή, Α.:Το νέο Ελληνικό σχολείο και ο πολιτικός ρόλος των παιδαγωγικών συστημάτων.Εκδ. Κριτική Α.Ε., Αθήνα 1997.

Κούκου, Ε.:Η παιδεία από το 1828 ως το 1831. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,τόμ. ΙΒ’, εκδ.Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1975.

Λαμπράκη-Παγανού, Αλ.:Η εκπαίδευση των ελληνίδων κατά την Οθωνική περίοδο.Αθήνα 1988.

Μαυροσκούφης, Δ.:Εκπαίδευση και εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα 1821-1832.Εκδ.Ενυάλειο Κληροδότημα, Θεσσαλονίκη 1996.

Μπαμπούνης, Χ.:Η εκπαίδευση κατά την Καποδιστριακή περίοδο. Διοικητική οργάνωση και εκπαιδευτική λειτουργία.
Εκδ. Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Αθήνα 1999.

Μπουζάκης, Σ.:Νεοελληνική Εκπαίδευση (1821-1985).Εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1994.

Πετρίδης, Π.:Νεοελληνική Πολιτική Ιστορία 1828-1834,τόμ. Α’, τεύχ. 1, Εκδ. Παρατηρητής,Θεσσαλονίκη 1985.

Πρασσά, Αν.:Εκπαιδευτική πολιτική, κατεύθυνση και προοπτικές.
Περιοδικό Ιστορικά, Ι.Καποδίστριας, ο δεσποτικός οραματιστής, τεύχ. 12, Εκδ. Φωτοεκπαιδευτική Α.Ε., Αθήνα 2000.

Σολομών, Ι.:Εξουσία και τάξη στο νεοελληνικό σχολείο.μια τυπολογία των σχολικών χώρων και πρακτικών 1820-1900.Εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1992.

Φωτεινόπουλος, Θ.: Αλληλοδιδακτική μέθοδος.Μεγάλη Παιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια, Ελληνικά Γράμματα-HERDER, τόμ. 1ος, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1967.

Χατζηστεφανίδης, Θ.:Ιστορία της Νοελληνικής Εκπαίδευσης (1821-1986). Εκδ. Παπαδήμα,Αθήνα 1990.

Οδυσσέα Κουμαδωράκη, « Άργος το πολυδίψιον » Εκδόσεις Εκ Προοιμίου, Άργος 2007.

Διεθνείς Σχέσεις, Ιστορία και Εξωτερική Πολιτική της Ελλάδος στην εποχή του κυβερνήτου Ιωάννη Καποδίστρια, Εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ

Ελένης Ε. Κούκκου « Ιωάννης Καποδίστριας – Ρωξάνδρα Στούρτζα. Μια ανεκπλήρωτη αγάπη». Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1996. 

Κωνσταντίνου Τσάτσου, « Ιωάννης Καποδίστριας – Διακόσια χρόνια από την γέννησή του 1776 – 1976 », Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, 1976. 

Ιωάννης Καποδίστριας, « Κείμενα», Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, 1976.

 Βασίλης Λάζαρης, «Καποδιστριακή Πάτρα», εκδ. «περί τεχνών», Πάτρα, 2002,

Σοφία Σφυρόερα, «Αίγινα η πρώτη πρωτεύουσα της Ελληνικής Πολιτείας και ο Ιωάννης Καποδίστριας», εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2002, σ. 127-129.

Αγγελική Κόκκου, «Η πολεοδομική ανασυγκρότηση στην περίοδο 1828-1843.Κρατική και πολιτική πραγματικότητα», στα Πρακτικά Διεθνούς συμποσίου ιστορίας «Νεοελληνική πόλη. Οθωμανικές κληρονομιές και ελληνικό κράτος», σ. 359.

 Βασίλης Δωροβίνης, «Ο σχεδιασμός του Ναυπλίου κατά την Καποδιστριακή περίοδο» οπ. παρ. στα πρακτικά Διεθνούς συμποσίου ιστορίας «Νεοελληνική πόλη.Οθωμανικές κληρονομιές και ελληνικό κράτος», σ. 287.

Χρ. Λούκος, «Αντιτιθέμενες απόψεις για το κυβερνητικό έργο του Ιω. Καποδίστρια», στο περιοδικό «Αιγιναία», τ. 15, 2008, σ. 20, όπου αφιέρωμα στο επιστημονικό συνέδριο για τον Καποδίστρια, που οργάνωσε το Καποδιστριακό Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αίγινας από τις 26-28 Σεπτεμβρίου 2008.

Βακαλόπουλος Α., « Οι Ιδέες του Ιωάννη Καποδίστρια για την απελευθέρωση της Ελλάδας», Δάφνη στον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, Αθήνα 1978

Ν. Τζανάκος, «Πάτρα: πόλη φυλακισμένη», εκδ. «το δόντι», Γ΄έκδοση, 2009

 Ολόκληρη η Συνθήκη του Λονδίνου: Γ. Ασπρέα: «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος», εκδόσεις «Χρήσιμα Βιβλία», τόμος Α΄, σελ. 59-60

«Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΒ, 

Γ. Κορδάτου: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις «20ός αιώνας», τόμος X, σελ. 578

Ν. Σβορώνου: «Επισκόπηση της νεοελληνικής Ιστορίας», εκδόσεις «Θεμέλιο», σελ. 70-71

Κ. Μέντελσον - Μπαρτολντί: «Επίτομη Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης», εκδόσεις «Τολίδη», σελ. 162

Ι. Κ. Κορδάτου: «Νεοελληνική Πολιτική Ιστορία», εκδόσεις «Γ. Ι. Βασιλείου», Αθήναι 1925, τόμος Α΄,

Τ. Βουρνά: «Ιστορία της νεότερης Ελλάδας 1821-1909», εκδόσεις «Τολίδη»

Κουλούρη, Χρ. – Λούκος, Χρ., Τα πρόσωπα του Καποδίστρια, Πορεία 1996.

Σχετικά θέματα 

Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Ναύπλιο: Η πορεία της δολοφονίας του Κυβερνήτη (1831) 
Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Στούρτζα Ρωξάνδρα (1786-1844) 
Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Το Ναύπλιο την ημέρα της δολοφονίας του Καποδίστρια

Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Ο Καποδίστριας και η καλλιέργεια της πατάτας 

Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Οι Κυβερνητικές πολιτικές υπέρ της δημόσιας υγείας των κατοίκων του Ναυπλίου (1821-1832)
Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Η κατάσταση της δικαιοσύνης στην Ελλάδα κατά την άφιξη του Ιωάννη Καποδίστρια
Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Το μουσικό ενδιαφέρον του Καποδίστρια
Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας και οι αγώνες του για την  προστασία του περιβάλλοντος
Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Σχολείο Θηλέων της Σαρλότ Βολμεράνζ (Charlotte Volmerange) στο Ναύπλιο
Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Ναύπλιο: Η πορεία της δολοφονίας του Κυβερνήτη (1831)
Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Το Ναύπλιο την ημέρα της δολοφονίας του Καποδίστρια
Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη, Δημόσια αλληλοδιδακτική σχολή θηλέων Πρόνοιας Ναυπλίου
Αργολική Αρχειακή  Βιβλιοθήκη,Μαυρομιχάλης Γεώργιος του Πετρόμπεη – Η πορεία του δολοφόνου του Καποδίστρια και η διαθήκη του


Εταιρεία μελέτης έργου Ιωάννη Καποδίστρια, Η συμβολή του Ιωάννη Καποδίστρια στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην οριστική ρύθμιση της διαρκούς ουδετερότητας και ανεξαρτησίας της Ελβετίας μέσα από τα ξένα διπλωματικά αρχεία 2008


Η Συνθήκη του Λονδίνου και η Ελλάδα, Ριζοσπάστης


Τα ίχνη του Νεοελληνικού Κράτους κατά την περίοδο του Ιωάννη Καποδίστρια, Καποδίστριας info


Ιωάννης Καποδίστριας, Αφιέρωμα ιστορια εικονογραφημενη-ΠΑΠΥΡΟΣ 2010, τεύχος 505



  Παρακαλούμε τους αναγνώστες μας, εάν αντιγράφουν τα θέματα του ιστολογίου, να αναφέρουν τις πηγές οι οποίες παρατίθενται, ως ελάχιστο σεβασμό στους συγγραφείς των θεμάτων.
Πηγη:http://thehistoryofgreece.blogspot.gr/
thumbnail
About The Author

Related Posts

0 comments