Όταν στις 22 Φεβρουαρίου 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης,
αρχηγός της Φιλικής Εταιρίας διέβη τον ποταμό Προύθο σημαίνοντας της έναρξη του
Ξεσηκωμού, το Έθνος συμπλήρωνε περίπου τέσσερις αιώνες υποδούλωσης και
σκοταδισμού. Η πικρή σκλαβιά, το παιδομάζωμα, οι εξισλαμισμοί και η βιαιότητα
των Οθωμανών δεν άφησαν και πολλά περιθώρια στους ραγιάδες για αμφισβήτηση της
τουρκικής κυριαρχίας, ωστόσο υπολογίζεται ότι έλαβαν χώρα 124 εξεγέρσεις στον
ελλαδικό χώρο, που όμως πάντα περιορίζονταν σε τοπικό επίπεδο και καταπνίγονταν
στο αίμα.
Με την πάροδο των αιώνων, η Ορθόδοξη Ρωσία αναδείχτηκε σε μεγάλη
δύναμη, με τους Τσάρους της να δηλώνουν ''προστάτες των χριστιανών ορθοδόξων
που βρίσκονται υπό οθωμανική κυριαρχία'' και τους υπόδουλους να ανυπομονούν
''να'ρθει ο Μόσκοβος, να φέρει το σεφέρι''. Ωστόσο, ο Μόσκοβος είτε δεν έφτασε
ποτέ, είτε παρενέβη ελάχιστα (Ορλωφικά 1770) με ολέθριες συνέπειες για τους
ντόπιους επαναστάτες.
Η
πνευματική αναγέννηση και οι νέες ιδέες του Διαφωτισμού, που διέπνεαν ολόκληρη
τη Γηραιά Ήπειρου έφτασαν με καθυστέρηση στους ραγιάδες, κυρίως μέσω του
απόδημου Ελληνισμού που ήκμαζε σε όλη τη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, χάρη
στις εξαιρετικές εμπορικές του ικανότητες. Οι πύρινοι λόγοι του Ρήγα και οι διδαχές
του Κοράη και των υπολοίπων διαφωτιστών συνέβαλαν αποφασιστικά στην αφύπνιση
του Γένους, το οποίο πλέον έπαψε να περιμένει εξωτερική βοήθεια για να
λευτερωθεί αλλά αντίθετα μέσω της Φιλικής Εταιρίας οργανώθηκε ο μεγάλος
Ξεσηκωμός του 1821. Οι Έλληνες, από τους αμούστακους φοιτητές του Ιερού Λόχου
του Υψηλάντη μέχρι τους νησιώτες εμπόρους και τους σκληρούς ορεσίβιους κλέφτες
και αρματολούς, επιτέλους διεκδίκησαν μόνοι την απελευθέρωση τους από τον
κατακτητή.
Οι Μεγάλες
Δυνάμεις της εποχής, πιστές στο αντιδραστικό δόγμα του Μέττερνιχ αρχικά ήταν
από ουδέτερες έως αρνητικές απέναντι στην ελληνική επανάσταση. Ακόμα και οι
Ρώσοι τήρησαν σαφείς αποστάσεις αποκηρύσσοντας τον μέχρι πρότινος υπασπιστή του
Τσάρου, Αλέξανδρο Υψηλάντη. Ωστόσο, με τον καιρό οι μεγάλες νίκες των Ελλήνων
στα πεδία της μάχης και οι τουρκικές βαρβαρότητες δημιούργησαν ένα μεγάλο
φιλελληνικό ρεύμα στη Δύση, το οποίο ανάγκασε και τις κυβερνήσεις των Μεγάλων
Δυνάμεων σε αναδίπλωση. Η σταδιακή επιδείνωση των ρωσοτουρκικών σχέσεων και ο
κίνδυνος του πολιτικού εναγκαλισμού των επαναστατών με τον Τσάρο, οδήγησαν τους
Άγγλους στην απόφαση να στηρίξουν τελικά την εξέγερση. Ήδη από το 1823,
προσφέρουν το πρώτο δάνειο ύψους 2,4 εκατομμυρίων λιρών ενώ φροντίζουν να
ενισχυθεί το αγγλόφιλο κόμμα στις τάξεις των εξεγερθέντων. Βλέπετε, χωρίς καν
να έχει οριστικοποιηθεί η επιτυχία της επανάστασης, ήδη είχαν αναπτυχθεί 3
κόμματα, το ρωσικό, το αγγλικό και το γαλλικό, με τα στελέχη τους να θέλουν την
πρόσδεση της κυοφορούμενης Ελλάδας στο αντίστοιχο άρμα. Πριν καν απομακρυνθεί
οριστικά ο τουρκικός κίνδυνος, κάνει την εμφάνιση της η αιώνια κατάρα της
φυλής, ο διχασμός που οδηγεί σε εμφύλιες συγκρούσεις κι αιματοχυσίες. Μωραίτες
εναντίον Ρουμελιωτών, στρατιωτικοί εναντίον πολιτικών, αγγλόφιλοι εναντίον
ρωσόφιλων. Και φυσικά τα εκατομμύρια των αγγλικών δανείων να καταλήγουν σε
τσέπες και σκοπούς τελείως διαφορετικούς από αυτούς που θα έπρεπε. Το 1827 η
Επανάσταση έδειχνε έτοιμη να σβήσει. Ωστόσο, ο αγώνας και η αυτοθυσία των
περισσοτέρων αγωνιστών που διακρίνονταν από αγνό πατριωτισμό, σε συνδυασμό
βέβαια με την άμεση παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων και την ναυμαχία του Ναβαρίνου
προκάλεσαν την ανεξαρτησία (ενός μικρού βέβαια κομματιού) της Ελλάδας το 1830
με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου.
Η
ανεξαρτησία αυτή έμεινε από την αρχή όμως σε θεωρητικά πλαίσια. Ο Ιωάννης
Καποδίστριας, ήταν ο πρώτος αλλά και ο μόνος Κυβερνήτης που βρήκε στην
κυριολεξία μόνο ''στάχτη κι ερείπια'' κι ας χρησιμοποίησαν αυτή τη φράση ουκ
ολίγοι πολιτικοί ηγετίσκοι μετέπειτα. Επίσης, ήταν αυτός που προσπάθησε να
ξεριζώσει την ανατολίτικη νοοτροπία από το νεοσύστατο κράτος, με τα τοπικά
συμφέροντα βέβαια να τον πολεμούν κι εν τέλει να τον δολοφονούν, καθώς άλλωστε
ήταν πρώην υπουργός του Τσάρου, κάτι το οποίο δεν ενθουσίαζε τους Άγγλους. Με
πρόσχημα το χάος που ακολούθησε τη δολοφονία του πρώτου Κυβερνήτη, οι Έλληνες
θεωρήθηκαν ανίκανοι να κυβερνήσουν τον τόπο τους. Έκτοτε, η μικρή Ελλάς δεν
κατέστη τίποτα παραπάνω από ένα προτεκτοράτο της Αγγλίας, η οποία δε δίσταζε να
παρεμβαίνει συνεχώς στα εσωτερικά του κράτους. Ο ίδιος ο Βρετανός πρέσβης στην
Ελλάδα, σερ Έντμοντ Λάιονς, το 1841 δηλώνει: ''Μια πραγματικά ανεξάρτητη Ελλάδα
είναι παραλογισμός. Η Ελλάδα μπορεί να γίνει είτε αγγλική, είτε ρωσική. Κι αφού
δεν πρέπει να γίνει ρωσική, είναι ανάγκη να γίνει αγγλική''. Στα πλαίσια αυτά,
ορίζονται ξενόφερτοι βασιλείς για να κυβερνούν τους Έλληνες, κατά τα συμφέροντα
της Αγγλίας φυσικά. Όποτε αυτοί παραστρατούν, αντικαθίστανται με γοργές
διαδικασίες, όπως ο Όθωνας που τόλμησε να διεκδικήσει τουρκικά εδάφη χωρίς τη
βρετανική έγκριση και αντικαταστάθηκε από τον συναινετικό Δανό Γεώργιο Α'. Κάθε
φορά που η Ελλάς λοξοκοιτούσε, υπήρχε η αντίστοιχη αντίδραση, όπως για
παράδειγμα ο ναυτικός αποκλεισμός του λιμανιού του Πειραιά το 1850 προκειμένου
να μην υπάρξει συμμετοχή στον Κριμαϊκό Πόλεμο υπέρ της Ρωσίας. Όπως η άμεση
συμμετοχή των Γάλλων στον Εθνικό Διχασμό το 1916 και ο αποκλεισμός του Πειραιά,
που αυτή τη φορά συνοδεύτηκε και από βομβαρδισμό της πρωτεύουσας. Οι σύμμαχοι
της Αντάντ μας έσπρωξαν στον πόλεμο, ωστόσο μόλις ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές
του 1920 κι επανήλθε ο φιλογερμανός Κωνσταντίνος, δε δίστασαν να εγκαταλείψουν
τους Έλληνες με οδυνηρή συνέπεια την Καταστροφή του μικρασιατικού ελληνισμού
και την οριστική ταφή της Μεγάλης Ιδέας, εμπνευστής της οποίας ήταν ο αρχηγός
του γαλλικού κόμματος, Ιωάννης Κωλέττης. Όμως η πιο απροκάλυπτη βρετανική
παρέμβαση δεν ήταν άλλη από την κατάληψη της Αθήνας το Δεκέμβρη του 1944 και
την αιματηρή μάχη με τις δυνάμεις του Ε.Α.Μ. καθώς οι Σύμμαχοι είχαν αποφασίσει
στη Γιάλτα ότι θα παραμείνουμε στο αγγλικό μαντρί.
Τέλος, όσο αφορά το 1821, θλίψη προκαλεί
και η αγνωμοσύνη της πατρίδας έναντι των αγωνιστών που προσέφεραν τα πάντα στον
αγώνα για λευτεριά. Στον ''Τουρκοφάγο'' Νικηταρά το ελλαδικό κράτος προσέφερε
την ''ύψιστη τιμή'' του δικαιώματος στην επαιτεία κάθε Παρασκευή στον Πειραιά.
Οι γυναίκες πρωταγωνίστριες της Επανάστασης είχαν θλιβερό τέλος, καθώς παρότι
προσέφεραν όλη τη μεγάλη περιουσία τους στον Αγώνα, η μεν Μπουμπουλίνα
δολοφονήθηκε χωρίς να τιμωρηθούν οι ένοχοι, η δε Μαντώ Μαυρογένους πέθανε
πάμφτωχη. Όσο αφορά τους απλούς αγωνιστές μπαρουτοκαπνισμένοι αγωνιστές τους
'21 πέθαιναν, χωρίς δουλειά, κυριολεκτικά στη ψάθα, καθώς μαζί με τον Όθωνα,
κατέφτασαν και κάποιες χιλιάδες Βαυαρών στρατιωτών, οι οποίοι συνέστησαν
εκείνοι τον ελληνικό τακτικό στρατό.
Συνεπώς, η επανάσταση του
'21 οδήγησε στην ίδρυση του ελληνικού κράτους, που φιλοξενούσε μόνο ένα πολύ
μικρό κομμάτι του ελληνισμού, ωστόσο η λευτεριά, με τη στενή έννοια της λέξης
δεν ήρθε ποτέ. Ο όρος ''προτεκτοράτο'', στην περίπτωση της Ελλάδας, ταιριάζει
περισσότερο από αυτόν του ''κράτους'', με την αγγλική εξάρτηση απλά να
αντικαθίσταται το 1948 από την αμερικανική, με τις γνωστές εξίσου ωμές
παρεμβάσεις (στήριξη μετεμφυλιακού κράτους της Δεξιάς, Φρειδερίκη, Χούντα
1967-1974). Κι αν η αλληλεπίδραση και η εξάρτηση σε ένα βαθμό είναι λογική,
αυτό απέχει πάρα πολύ από την απόλυτη κηδεμονία, την οποία είχε παραχωρήσει η
χώρα μέχρι - τουλάχιστον - τη Μεταπολίτευση του 1974.
Άρθρο του Βασίλη Ξανθάκη
Δικηγόρου Χανίων
0 comments