Πρωταπριλιά του '55

Τα ξημερώματα της 1η Απρίλη του 1955, η Κύπρος ξύπνησε επαναστατημένη και αποφασισμένη. Από άκρη σε άκρη του νησιού, οι κάτοικοι βγήκαν στους δρόμους με ελληνικές σημαίες και πλακάτ, έχοντας ως βασικό αίτημα την αποχώρηση των Άγγλων αποικιοκρατών και την Ένωση με την Ελλάδα.

Το πολύπαθο νησί της Ανατολικής Μεσογείου, από το 1192 που έπαψε να αποτελεί επαρχία του Βυζαντινού κράτους, πέρασε από τα χέρια πολλών επικυρίαρχων (Φράγκοι, Ενετοί, Τούρκοι) μέχρι να καταλήξει τμήμα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, το 1878. Στο πέρασμα των αιώνων ωστόσο, δεν άλλαξε η ελληνική εθνική συνείδηση της συντριπτικής πλειοψηφίας των κατοίκων του. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 1738, οι Οθωμανοί που είχαν καταλάβει για περισσότερα από 200 χρόνια την Κύπρο, δεν αποτελούσαν παρά το 3% του πληθυσμού, ενώ σε βρετανική απογραφή του 1931 δηλώνουν Έλληνες οι 4 στους 5 κατοίκους. Με το ξέσπασμα του ξεσηκωμού του '21, οι Κύπριοι πληρώνουν προληπτικά βαρύ τίμημα, αφού οι Οθωμανοί πυκνώνουν τη φρουρά της νήσου, σφαγιάζοντας ιερείς και προκρίτους, με πλήθος όμως Κυπρίων να βρίσκουν καταφύγιο στην ηπειρωτική χώρα και να διακρίνονται σε μάχες στο Μοριά και τη Ρούμελη, ενώ ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για τη συμμετοχή τους στην επική πολιορκία του Μεσολογγίου.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας διεκδικεί την ένταξη της Κύπρου στο ελλαδικό κράτος, ωστόσο οι Μεγάλες Δυνάμεις αντιδρούν, προεξάρχουσας της Αγγλίας, η οποία λίγες δεκαετίες αργότερα παίρνει σαν δώρο το νησί λόγω της βρετανικής βοήθειας στο Σουλτάνο προς αποτροπή του ρωσικού κινδύνου. Οι Έλληνες του νησιού όμως ουδέποτε αποδέχτηκαν να αποτελούν αποικία του αγγλικού στέμματος, ενώ συμμετείχαν μαζικά κι εθελοντικά σε όλους τους αγώνες και τους πολέμους του Έθνους, στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, από τη Μακεδονία και την Κρήτη έως τη Μικρά Ασία. Παράλληλα, με συνεχή διαβήματα (1904,1907,1911,1921) προς τη βρετανική κυβέρνηση, αξιώνουν ένωση με την Ελλάδα. Οι Βρετανοί όμως δεν το συζητούν καν και σκληραίνουν τη στάση τους, αντιμετωπίζοντας με τη βία όλα τα κινήματα του ντόπιου πληθυσμού. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, βρήκε περισσότερους από 6.000 Κύπριους να πολεμούν στην Ελλάδα και περισσότερους από 40.000 συνολικά στο πλευρό των συμμαχικών δυνάμεων, συμβάλλοντας στην απόκρουση του Άξονα στη Μέση Ανατολή.

Μετά τον πόλεμο, ο Ελληνισμός της Κύπρου αξιώνει ακόμα πιο δυναμικά την αποχώρηση των Άγγλων, με αποτέλεσμα το δημοψήφισμα του 1950, όπου το 95,7% των Κυπρίων ψηφίζουν υπέρ της Ένωσης με το Ελληνικό Βασίλειο. Μπροστά στην αγγλική αδιαλλαξία, ήδη από το 1952 είχαν ξεκινήσει τα πρώτα βήματα για τον οργανωμένο ξεσηκωμό στο νησί και το 1954, πείθεται και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος να συμμετάσχει σε αυτόν. Η Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών, υπό τον Γεώργιο Γρίβα, απότακτο αντισυνταγματάρχη και αρχηγό της αμφιλεγόμενης Οργάνωσης Χ στην Κατοχή, αποτελεί τη νέα Φιλική Εταιρία, που προετοιμάζει και αγκαλιάζει τον ένοπλο αγώνα, αφού πολιτική λύση δε μπορούσε να βρεθεί. Τα ξημερώματα της 1ης Απρίλη, η εξέγερση ξεσπά και σε ολόκληρο το νησί γίνονται πράξεις δολιοφθοράς εναντίον των αποικιοκρατών. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου με τους μυημένους από την Αμμόχωστο χτυπούν τη Δεκέλεια και προκαλούν μπλακ άουτ στο νησί, ο Μάρκος Δράκος με την ομάδα ''Αστραπή'' ανατινάζουν το ραδιοφωνικό σταθμό, ενώ δεκάδες είναι οι ανατινάξεις δημοσίων κτιρίων, όπως στον αστυνομικό σταθμό και το δικαστικό Μέγαρο της Λάρνακας, στο στρατιωτικό καταυλισμό της Αμμοχώστου, στον αστυνομικό σταθμό της Λεμεσού και το Υπουργείο Παιδείας στη Λευκωσία. 

Η αντίδραση των Άγγλων είναι σκληρή. Αυξάνουν τις στρατιωτικές δυνάμεις στο νησί και κυνηγούν αλύπητα την ΕΟΚΑ, την οποία κηρύσσουν ως τρομοκρατική οργάνωση. Συλλαμβάνουν μαζικά τους άνδρες, γεμίζουν τις φυλακές, καταφεύγουν σε σκληρά βασανιστήρια των συλληφθέντων αγωνιστών κι επιβάλλουν το θάνατο δια απαγχονισμού. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος εξορίζεται στις Σευχέλλες, ενώ πολλοί αγωνιστές επικηρύσσονται από τους Άγγλους. Ο Αγώνας των Κυπρίων συνεχίζεται αμείωτος όμως, είτε στα βουνά του νησιού όπου αναβιώνει η παράδοση της Κλεφτουριάς, είτε στις πόλεις με συνεχείς πορείες και δολιοφθορές. Τεράστια ήταν η συμβολή της νεολαίας, με τους φοιτητές και τους μαθητές να πρωτοστατούν αλλά να αντιμετωπίζονται σκληρά. Οι Άγγλοι είχαν συντάξει ειδικό νόμο που επέτρεπε το μαστίγωμα μέχρι 12 φορές σε αγόρια μέχρι 18 ετών που συλλαμβάνονται σε πορείες. Όπως προέκυψε αργότερα, εκατοντάδες παιδιά κάτω των 14 ετών βασανίστηκαν απάνθρωπα την τετραετία λειτουργίας της ΕΟΚΑ. Επιβάλλεται απαγόρευση κυκλοφορίας στις πόλεις, χωριά κλείνονται με συρματόπλεγμα, ενώ δημιουργούν στρατόπεδα συγκέντρωσης με άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Οι Βρετανοί φέρθηκαν απάνθρωπα στον πληθυσμό του νησιού που διεκδικούσε το αυτονόητο δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του, εφαρμόζοντας βασανιστήρια του Μεσαίωνα, με πιο συνηθισμένο ''το σιδερένιο κεφάλι'', δηλαδή ένα ατσάλινο στεφάνι που το έσφιγγαν στο κεφάλι του βασανιζόμενου μέχρι να χάσει τις αισθήσεις του. Παράλληλα, αφαιρούσαν νύχια κι έσβηναν τσιγάρα πάνω στα κορμιά των Κυπρίων αγωνιστών.

Στα βουνά και στις πόλεις ο αγώνας συνεχίζεται αμείωτος μέχρι το 1959. Παράλληλα όμως συνεχίστηκε και η αγγλική θηριωδία, με τους πρώτους που εκτελούνται να μένουν στην Ιστορία, το Μιχαλάκη Καραολή και τον Ανδρέα Δημητρίου στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας. Συνολικά στα ''Φυλακισμένα Μνήματα'' της Λευκωσίας είναι θαμμένοι 13 αγωνιστές. Εκεί αναπαύεται και ο ήρωας Γρηγόρης Αυξεντίου, ο οποίος σκοτώθηκε σε μάχη που έδωσε μόνος του με εκατοντάδες Βρετανούς στις 3 Μαρτίου 1957 σε σπηλιά στην Παναγία του Μαχαιρά και αφού οι εχθροί αναγκάστηκαν να ρίξουν βενζίνη με ελικόπτερα και να τον κάψουν ζωντανό αφού αρνιόταν να παραδοθεί. Στις 14 Μαρτίου του 1957, μετά από την άρνηση της Βασίλισσας της Βρετανίας Ελισάβετ να δώσει χάρη, απαγχονίστηκε ο 18χρονος Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Συνολικά κατά τον αγώνα του ΕΟΚΑ, από το 1955 έως το 1959, έχασαν τη ζωή τους εκατοντάδες αγωνιστές και πολίτες, μέχρι τελικά να δικαιωθεί μερικώς ο αγώνας τους. Το 1960, οι Άγγλοι εγκατέλειψαν το νησί, διατηρώντας μέχρι και σήμερα μεγάλες βάσεις, αλλά δεν επέτρεψαν την Ένωση με την Ελλάδα. Αντίθετα, από τις συνθήκες του Λονδίνου και της Ζυρίχης προέκυψε ένα εύθραυστο κράτος, με τη γνωστή πικρή συνέχεια του 1974 και την τουρκική εισβολή, που είχε ως αποτέλεσμα το 30% του νησιού να κατέχεται παράνομα από τον τουρκικό στρατό.

Παρά ταύτα όμως, ο αγώνας της ΕΟΚΑ αποτέλεσε μια χρυσή σελίδα στην Ιστορία του Ελληνισμού, καθώς χιλιάδες άνδρες και γυναίκες προέταξαν τα στήθη τους απέναντι στα αγγλικά τανκς, διεκδικώντας τη λευτεριά και την Ένωση με την Ελλάδα. Μπορεί να πέτυχαν μόνο τον πρώτο τους στόχο, ωστόσο οι ήρωες πέρασαν στο πάνθεον της Ιστορίας, θυμίζοντας πως κανένας αγώνας δεν πάει χαμένος και πως το δέντρο της λευτεριάς για να ανθίσει χρειάζεται πολύ ιδρώτα και περισσότερο αίμα.

Χαρακτηριστική είναι και η πρώτη προκήρυξη της ΕΟΚΑ προς τον κυπριακό λαό:

«Με την βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με την συμπαράστασιν ολοκλήρου του Ελληνισμού και με την Βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν τον αγώνα δια την αποτίναξιν του Αγγλικού ζυγού, με σύνθημα εκείνο το οποίον μας κατέλιπαν οι προγονοί μας ως ιεράν παρακαταθήκην: "Η τάν ή επί τας". Αδελφοί Κύπριοι, από τα Βάθη των αιώνων μας ατενίζουν όλοι εκείνοι οι οποίοι ελάμπρυναν την Ελληνικήν Ιστορίαν, δια να διατηρήσουν την ελευθερίαν των: οι Μαραθωνομάχοι, οι Σαλαμινομάχοι, οι Τριακόσιοι του Λεωνίδα και οι νεώτεροι του Αλβανικού έπους. Μας ατενίζουν οι αγωνισταί του 1821, οι οποίοι και μας εδίδαξαν ότι η απελευθέρωσις από τον ζυγόν δυνάοτου αποκτάται πάντοτε με το αίμα. Μας ατενίζει ακόμη ούμηας ο Ελληνισμός, ο οποίος και μας παρακολουθεί με αγωνίαν, αλλά και με εθνικήν υπερηφάνειαν. Ας απαντήσωμεν με έργα, ότι θα γίνωμεν "πολλώ κάρρονες" τούτων. Είναι καιρός να δείξωμεν εις τον κόσμον, ότι εάν η διεθνής διπλωματία είναι άδικος και εν πολλοίς άνανδρος, η Κυπριακή ψυχή είναι γενναία. Εάν οι δυνάσται μας δεν θέλουν να αποδώσουν την λευτεριά μας, μπορούμε να την διεκδικήσωμεν με τα ίδια μας τα χέρια και με το αίμα μας. Ας δείξωμεν εις τον κόσμον ακόμη μίαν φοράν ότι και του "σημερινού Έλληνος ο τράχηλος ζυγόν δεν υπομένει". Ο αγών θα είναι σκληρός. Ο δυνάστης διαθέτει τα μέσα και τον αριθμόν. Ημείς διαθέτομεν την ψυχήν, έχομεν και το δίκαιον με το μέρος μας.
Διεθνείς διπλωμάται, ατενίσατε το έργον σας. Είναι αίσχος εν εικοστώ αιώνι, οι λαοί να χύνουν το αίμα των δια να αποκτήσουν την λευτεριά των, το θείον αυτό δώρον, για το οποίον και εμείς επολεμήσαμεν παρά το πλευρόν των λαών σας, και για το οποίον σεις τουλάχιστον διατείνεσθε ότι επολεμήσατε εναντίον του ναζισμού και του φασισμού. Έλληνες, όπου και αν ευρίσκεσθε, ακούσατε την φωνήν μας: Εμπρός, όλοι μαζί για την λευτεριά της Κύπρου μας,

Ε.Ο.Κ.Α. Ο Αρχηγός Διγενής».