Δημοκρατία ή Αγορά


Ζούμε στην εποχή της δημοκρατίας; Για πρώτη φορά στο πέρασμα των χρόνων το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων λειτουργούν κάτω από υποφερτά δημοκρατικά καθεστώτα. Αυτή η έκρηξη της δημοκρατίας αντανακλά τη μεταμόρφωση του παγκόσμιού περιβάλλοντος  κατά την εποχή του 20αιώνα. Μέσα σε αυτό το διάστημα ο αριθμός των δημοκρατιών
διπλασιάστηκε, το δημοκρατικό πολίτευμα εξαπλώθηκε βγήκε έξω  από τον δυτικό πυρήνα και τις πρώην αποικίες των Ευρωπαίων εποίκων π.χ Ανατολική Ευρώπη, Λατινική Αμερική(Βραζιλία) ,τμήματα της Αφρικής (όπως η Νότια Αφρική).
Αυτή η δημοκρατική μετάβαση αποτελούσε σημαντική εξέλιξη  καθώς θα  δημιουργούσε τις πιθανότητες για ειρήνη και ευημερία. Καθώς όμως τα δημοκρατικά πολιτεύματα εξαπλώνονται , αποκτούν περισσότερες μορφές: όπως η άμεση δημοκρατία όπου οι πολίτες συναθροίζονται ώστε να λάβουν αποφάσεις επί συλλογικών θεμάτων αυτοπροσώπως, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία όπου οι πολίτες εκλέγουν πολιτικούς οι οποίοι λαμβάνουν αποφάσεις εκ μέρους τους και οι κυβερνόντες λογοδοτούν για την επόμενη εκλογική αναμέτρηση, η φιλελεύθερη δημοκρατία ,η νεοπαγής, η εδραιωμένη και τα ημι-δημοκρατικά καθεστώτα.
Συμπερασματικά υπάρχουν πολλές μορφές δημοκρατιών που διαμορφώνονται τόσο από ενδογενείς όσο και από εξωγενείς παράγοντες, από διοικούντες πού είτε την ενδυναμώνουν είτε την ευτελίζουν.
Για να εξετάσουμε όμως την ποιότητα της εκάστοτε δημοκρατίας πρέπει πρώτα να ερευνήσουμε τον πολιτικό πυρήνα της πρώτης δημοκρατίας , να γυρίσουμε δηλαδή στον 5ο αιώνα π.Χ, στο παγκόσμιο πρότυπο  αυτοκυβέρνησης  που άσκησε την μεγαλύτερη επιρροή στον πλανήτη.
Η δημοκρατία είναι μορφή πολιτεύματος  που δίνει λύσεις στην προβληματική της λήψης συλλογικών αποφάσεων με ειρηνικό τρόπο. Στον αξιακό της πυρήνα βρίσκεται η ιδέα της αυτοκυβέρνησης , δηλαδή ετυμολογικά προέρχεται από το «δήμος» που νοείται ο λαός και το «κρατεί» που σημαίνει εξουσιάζει. Άρα η ουσιαστική της σημασία αναφέρεται στην κατάργηση  κάθε διάκρισης μεταξύ κυβερνόντων-κυβερνομένων και στην ιδεατή της μορφή μετέχουν όλοι οι πολίτες διαμορφώνοντας συλλογικές αποφάσεις σε ένα τοπίο ισότητας όπου κράτος και κοινωνία γίνονται ένα.
Κοιτίδα της δημοκρατίας είναι η αρχαία Αθήνα όπου αποτελεί και την ισχυρότερη πόλης-κράτος της αρχαίας Ελλάδας. Οι πόλεις αποτελούνται από μικρά ανεξάρτητα κρατίδια  που διαμορφώνουν με την σειρά τους ανεξάρτητα πολιτικά συστήματα. Η Αθήνα ειδικότερα κατά τις πρώτες ριζοσπαστικές δεκαετίες λειτουργούσε με βάση την δημοκρατική αρχή την οποία ο Αριστοτέλης συνόψισε ως την εκ περιτροπής διαδοχή όλων στην εξουσία .Όλοι οι πολίτες είχαν την δυνατότητα να συμμετέχουν στις συνελεύσεις της Εκκλησίας του Δήμου, να υπηρετούν στη Βουλή  και να ασκούν δικαστικά καθήκοντα. Ορόσημο δημοκρατικού ιδεώδους θεωρείται η αθηναϊκή Εκκλησία του Δήμου η (λαϊκή Συνέλευση).










ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
Εκ περιτροπής διαδοχή όλων στην εξουσία.
Δια κλήρου διορισμός σε όλα τα αξιώματα με εξαίρεση όσα απαιτούν εμπειρία ή ειδικές ικανότητες.
Παντελής απουσία περιουσιακών κριτηρίων για ανάδειξη στα αξιώματα.
Η θητεία στα αξιώματα πρέπει να είναι βραχύβια και κανένας δεν μπορεί να καταλάβει δύο φορές το ίδιο αξίωμα (με εξαίρεση τα στρατιωτικά καθήκοντα).
Δικαστές πού αναδείχθηκαν από το σύνολο των πολιτών εκδικάζουν όλες τις δικαστικές υποθέσεις.
Υπεροχή της Εκκλησίας του Δήμου  έναντι όλων των άλλων σωμάτων.
Όσοι μετέχουν στην Εκκλησία του Δήμου ως δικαστές και ένορκοι πρέπει να λαμβάνουν μισθό για τις υπηρεσίες τους.(Πηγή Αριστοτέλους,
Πολιτικά, Βιβλίο VI)
Συμπεραίνοντας από τα παραπάνω σε μια ποιοτική μορφή δημοκρατίας η συμμετοχή του ανθρώπινου παράγοντα, η συμμετοχή δηλαδή του πολίτη στη λήψη αποφάσεων είναι  αλληλένδετη. Η δράση των πολιτών, η συμμετοχή τους ποικίλει σε σε ανάλογο ποσοστό με την πολιτική τους παιδεία και το πολιτικό σύστημα της εκάστοτε χώρας που διαμορφώνει τις συνθήκες της πολιτικο-κοινωνικής συμμετοχής και της ευρύτερης δραστηριοποίησης.
Στις σύγχρονες δημοκρατίες η δόμηση των κρατών συντελείται από την κυβέρνηση, πολιτικά κόμματα, τα συνδικάτα, τα κοινωνικά κινήματα, τα οικολογικά κινήματα, τον εθελοντισμό, Μ.Κ.Ο(μη κυβερνητικές οργανώσεις-εθνικοί οργανισμοί)  και λειτουργεί στο πολιτικό πεδίο βάση ελεύθερων εκλογών μέσω ανταγωνιστικών κομμάτων που πηγάζει από την αρχή της πολυφωνίας.
Αξιοπρόσεκτο γεγονός όσον αφορά την πολιτική συμμετοχή στις εδραιωμένες δημοκρατίες  είναι το πόσο υστερεί αυτή σε σχέση με το συμμετοχικό ιδεώδες καθώς για την πλειοψηφία της κοινωνίας η ψήφος στις εθνικές εκλογές είναι η μοναδική πολιτική δραστηριότητα, ενώ παράλληλα οι ενεργοί πολίτες στον δημοκρατικό κόσμο είναι πολλοί λιγότεροι από τους απαθείς πολίτες, αυτούς που ούτε ψηφίζουν ούτε παρακολουθούν τις πολιτικές εξελίξεις μέσω των ΜΜΕ.
 Όμως  η πολιτική συμμετοχή είναι προϋπόθεση πολιτικής κουλτούρας και κοινωνικής εμπιστοσύνης .Η πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 70’,το οικολογικό κίνημα και το κίνημα του πυρηνικού αφοπλισμού  τη δεκαετία του 80΄,οι ιδιωτικοποιήσεις και ο περιορισμός του κράτους πρόνοιας τη δεκαετία του 90’,η τρομοκρατία τη δεκαετία του 00’,η κρίση χρέους και η άνοδος ακραίων μορφωμάτων τη δεκαετία του 10΄ δείχνουν ότι οι εδραιωμένες  δημοκρατίες υπέστησαν φθορά πολιτικής και κοινωνικής εμπιστοσύνης, φθορά που έχει να κάνει κυρίως με τις λειτουργίες των δημοκρατικών θεσμών και όχι με την αρχή της δημοκρατίας.
Οι δημοκρατικές αξίες τυγχάνουν ευρείας αποδοχής ως ιδεώδη ,παράλληλα όμως οι πολίτες αμφισβητούν τους θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας των λειτουργιών και των αποτελεσμάτων της. Μία παράδοξη κατάσταση ως προς την μορφή της δημοκρατίας(εθνική βούληση) είναι το γεγονός  ότι αυτή παύει ουσιαστικά να υπάρχει όταν παίρνονται αποφάσεις για την οικονομία, με την έννοια πως εμπλέκονται υπερεθνικοί οργανισμοί  όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση ,το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, η Παγκόσμια Τράπεζα, το Εurogroup -ένα μη νομιμοποιημένο συμβούλιο.
Μοιραία λοιπόν έρχεται ο μαρασμός των εθνικών εξουσιών αλλά και της εθνικής-κοινωνικής συμμετοχής υποβαθμίζοντας τον ρόλο των κυρίαρχων κρατών δημιουργώντας δημοκρατικά ελλείμματα και φτωχότερα δημοκρατικά χαρακτηριστικά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η εν λόγω νοοτροπία εμπορευματοποίησης της δημοκρατίας και της πολιτικής προκαλεί κοινωνικές ζημιές που προκλήθηκαν από νεοφιλελεύθερες συνταγές στο όνομα των πολυσυζητημένων αγορών οι οποίες με την σειρά τους δημιούργησαν ανισότητες σε ολόκληρη την Δυτική Ευρώπη. Παράλληλα  ο οικονομικός πλούτος έχει μετατραπεί σε πολιτική  ισχύ, η οποία με την σειρά της χρησιμοποιείται για περαιτέρω οικονομικά πλεονεκτήματα. Ακόμα τα πολιτικά κόμματα είναι ήδη απομακρυσμένα από τον την κοινωνία ψάχνοντας ευκαιριακά προτάγματα ή λειτουργούν με όρους μάρκετίνγκ για να υποκαταστήσουν τους ανύπαρκτους δεσμούς τους με εκείνους που θα πρέπει να αντιπροσωπεύουν αλλά και τα στελέχη τους που λειτουργούν με ποδοσφαιρικούς όρους μεταπηδώντας από κόμμα σε κόμμα ψάχνοντας στέγη για προσωπική ανέλιξη με περίσσια ευκολία (Ελληνική περίπτωση).
Ένα ακόμα σχήμα  οξύμωρο, το γεγονός ότι οι ατομικές  και πολιτικές ελευθερίες λειτουργούν για τον πολίτη ενώ παράλληλα βρίσκεται εκτός από την διαδικασία αποφάσεων. Και αυτό συμβαίνει γιατί πλέον οι επιχειρηματικές και πολιτικές ελίτ δεν εξυπηρετούνται από δικτατορίες ή από απολυταρχικά καθεστώτα κι έτσι έχει διαμορφωθεί μια κατ’ επίφαση δημοκρατία.
Η αύξηση των ανισοτήτων στον δυτικό κόσμο δεν είναι σημερινή αλλά και η κυβερνησιμότητα έχει καταστεί πολυεπίπεδη και δύσκολη γεγονός που κάνει πιο εύκολο για τις κυρίαρχες ελίτ  και τις μεγάλες επιχειρήσεις να ασκούν έλεγχο στην πολιτική. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω οι πολίτες δεν αμφισβητούν την δημοκρατική αρχή  αμφισβητούν την καχεκτική δημοκρατία.
Κατά ένα  παράδοξο τρόπο  η πολιτική ενώ επηρεάζει το σύνολο των θεσμών, των λειτουργιών, των σχέσεων μίας κοινωνίας αποτελεί όλο και περισσότερο ζήτημα κλειστών ομάδων ,οι οποίες διατείνονται αφενός ότι βάζουν το λαό να μιλήσει αλλά στην πραγματικότητα το κάνουν όπως ο εγγαστρίμυθος που δανείζει την φωνή στις μαριονέτες του.


Λουκάς Ανδριτσόπουλος
Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στη Νομική Σχολή Α.Π.Θ


thumbnail
About The Author

0 comments