Γράφει ο Υποπλοίαρχος Παναγιώτης Γέροντας ΠΝ,
Επιτελής Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού
Επιτελής Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού
Η οικονομική κρίση του 1929 άργησε να «χτυπήσει» την Ελλάδα. Αρχικά ας πούμε δυο λόγια για την διεθνή κρίση του 1929. Για τις αιτίες της λεγόμενης «κρίσης του 1929» έχουν ειπωθεί πολλά. Λειτούργησε ένα βασικό οικονομικό σχήμα: μετά από κάθε πόλεμο παρατηρείται ένα boost στην παραγωγή, το οποίο όμως δεν ακολουθήθηκε από μια αντίστοιχη αύξηση στα ημερομίσθια. Αυτό οδήγησε τελικά σε μια στάση της παραγωγής. Οι χώρες που ευρίσκοντο στις άκρες του συστήματος (χώρες που παρείχαν πρώτες ύλες στις βιομηχανικές χώρες όπως για παράδειγμα οι χώρες της Λατινικής Αμερικής) δεν μπορούσαν να πουλήσουν τις πρώτες ύλες στο κέντρο του συστήματος.
Η Ευρώπη μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχει πια χάσει την οικονομική της ευρωστία. Οι Η.Π.Α. δανείζουν τις ευρωπαϊκές χώρες, ενώ οι γερμανικές τράπεζες αποτελούν τον κόμβο αυτού του δανεισμού. Η Γερμανία, λόγω της εκτεταμένης καταστροφής της κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο δέχθηκε ένα μεγάλο μέρος των αμερικανικών κεφαλαίων, τα οποία ανακατευθυνονταν σε όλη την Ευρώπη. Χωρίς αυτό όμως να σημαίνει ότι Μ. Βρετανία και Γαλλία δεν δανείζονταν επίσης υπερβολικά. Ήδη από τα μέσα του 1928 οι αμερικανικές επενδύσεις και πιστώσεις στην Ευρώπη άρχισαν να μειώνονται με συνέπεια οι οφειλέτριες χώρες να αναγκαστούν το 1929 να καταβάλουν περισσότερα σε τόκους, ετήσιες δόσεις και κεφάλαιο από τα χρήματα που είχαν λάβει τον προηγούμενο χρόνο. Η οικονομική κρίση λοιπόν εξηχθη ταχύτατα στην Ευρώπη.
Τα παραπάνω, η διάλυση της προπολεμικής οικονομικής και εμπορικής ενότητας της Ευρώπης, ο εσωτερικός και εξωτερικός δανεισμός, τυχοδιωκτισμος στα χρηματιστήρια και ατυχείς ενέργειες κυβερνήσεων και τραπεζών οδήγησαν σε ένα εκρηκτικό παγκοσμιο μείγμα. Η Ελλάδα όμως μέχρι ενός σημείου παρέμενε αλώβητη. Η κρίση τελικά ήρθε στην Ελλάδα το 1931 κλονιζοντας την μέχρι τότε επιτυχημένη κυβέρνηση Βενιζέλου (1928 – 1932).
Η κυβέρνηση Βενιζέλου (1928 – 1932)
Η κυβέρνηση του 1928 ήταν μια από τις λίγες νεοελληνικές κυβερνήσεις που είχε συγκροτήσει ένα μεγαλόπνοο εθνικό σχέδιο ανοικοδόμησης της Χώρας. Η σταθεροποίηση του νομίσματος και η εξυγίανση της οικονομίας ήταν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να λάβει η χώρα δάνεια ώστε να είναι σε θέση να πραγματοποιήσει τα μεγάλα αναπτυξιακά έργα τα οποία είχε ανάγκη. Παράπλευρη συνέπεια του παραπάνω ήταν η περιστολή των στρατιωτικών δαπανών, μεταξύ αυτών και του Πολεμικού Ναυτικού. Ιδρύθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος, η οποία θα είχε το εκδοτικό προνόμιο και θα ρύθμιζε την κυκλοφορία του νομίσματος.
Στην κοινωνική πολιτική ολοκλήρωσε την αποκατάσταση των προσφύγων. Οι πρόσφυγες είχαν μεγάλη σημασία για το κράτος καθώς τονωναν σημαντικά την εθνική ομοιογένεια στην Μακεδονία, στην οποία είχαν παραμείνει σλαβόφωνοι πληθυσμοί ρευστής συνειδήσεως. Και για τους αγρότες όμως ασκήθηκε κοινωνική πολιτική. Ξεκίνησε από τις απαλλοτριώσεις και τη διανομή γης στους άκληρους αγρότες. Μετά το 1922 και μέχρι το 1928 είχαν διανεμηθεί 886.000 στρέμματα· από το έτος αυτό μέχρι το 1932 διανεμήθηκαν 10.000.000 στρέμματα σε ακτήμονες αγρότες και πρόσφυγες. Ταυτόχρονα έγιναν σημαντικές επενδύσεις στις πεδιάδες Θεσσαλονίκης, Δράμας και Σερρών. Τα νέα έργα: αποστραγγιστικές διώρυγες, αντιπλημμυρικά έργα και φράγματα απέδωσαν εκατομμύρια στρέμματα καλλιέργειας. Η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας το 1930 ήταν ένα ακόμη σημαντικό βήμα.
Με αυτά, παράλληλα, δόθηκε έμφαση στην τεχνική εκπαίδευση. Ο Υπουργός Παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου προσπαθούσε να μειώσει την ακατάσχετη δημιουργία αποφοίτων πανεπιστημίου, οι οποίοι κατέληγαν στα αζήτητα της παραγωγής γενομενοι έτσι, όπως χαρακτηριστικά τους έλεγε «προλεταριάτο του κολλαρου». Δόθηκε έμφαση στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση με την δημιουργία πολλών σχολείων, την διεύρυνση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης καθώς και την ίδρυση κατώτερων επαγγελματικών σχολείων τεσσάρων κατηγοριών: γεωργικών, εμπορικών, βιοτεχνικών και οικοκυρικών διετούς ή τριετούς φοίτησης.
Η χρεοκοπία του 1932 και η πείνα των αγροτών
Η Ελλάδα ήταν μια ιδιάζουσα περίπτωση της περιφέρειας του οικονομικού συστήματος. Ήταν μια χώρα, η οποία αν και το εξαγωγικό εμπόριο προς τις κεντρικές χώρες του συστήματος ήταν σημαντικό, εν τούτοις δεν είχε απευθείας σύνδεση με αυτές. Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής για παράδειγμα που παρηγαν πρώτες ύλες βιομηχανικής παραγωγής επλήγησαν πολύ γρήγορα από την κρίση. Παράλληλα ο ερχομός των προσφύγων, ενώ αρχικά επιδείνωσε τα οικονομικά του κράτους λόγω της άμεσης ανάγκης της αποκατάστασής τους, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα ωφέλησαν την ελληνική οικονομία ως φθηνό εργατικό δυναμικό. Επιπρόσθετα αλλά εξίσου σημαντική ήταν και η άμεση σύνδεση της δραχμής με την αγγλική λίρα. Όσο διάστημα η λίρα ήταν μετατρέψιμη ελεύθερα σε χρυσό, η ελληνική οικονομία χαρακτηριζόταν από μια σταθερότητα απέναντι στην κρίση, η οποία διατηρήθηκε ως τον Σεπτέμβριο του 1931, οπότε η Αγγλία εγκατέλειψε τη χρυσή βάση και επέβαλε την αναγκαστική κυκλοφορία του νομίσματός της.
Άμεση συνέπεια του παραπάνω ήταν η κατακόρυφη ζήτηση χρυσού και συναλλάγματος που οδήγησε στην εξάλειψη του αποθεματικού της Τράπεζας της Ελλάδος. Περιορίστηκαν οι εισαγωγές και οι εξαγωγές και σε συνδυασμό με την διαφυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό, η Χώρα βρέθηκε σε ιδιαίτερα δυσχερή θέση. Ο λαός πείνασε και ιδιαίτερα οι αγρότες. Δεν είχαν στην κυριολεξία να φάνε ψωμί, το οποίο παρήγαν με καλαμποκίσιο αλεύρι. Η παραγωγή του καλαμποκιού δεν κάλυπτε τις ανάγκες της Χώρας και οι εισαγωγές από την Ρουμανία ήταν συχνές και μεγάλες. Σε συνδυασμό με την κακή παραγωγική χρονιά του 1932, οι αγρότες οδηγήθηκαν στην εξαθλίωση.
Τον Ιούνιο του 1932 οι αγρότες άρχισαν να συγκεντρώνονται στις πόλεις ζητώντας από την Αγροτική Τράπεζα λίγο ψωμί. Τέτοιες συγκεντρώσεις έγιναν στην Βέροια, στα Τρίκαλα, στην Κατερίνη και αλλού. Το κράτος άμεσα έλαβε μέτρα πρόσθετης αστυνόμευσης με το φόβο «της διασαλευσεως της τάξεως».
Επίλογος
Η Ελλάδα μετά την πτώχευση του 1932 μετατρέπεται σε μια κλειστή οικονομία. Διακρίνεται για τον οικονομικό παρεμβατισμό και για τον προστατευτισμό στα εγχώρια προϊόντα επιβάλλοντας δασμούς στα εισαγόμενα. Με τα παραπάνω ενισχύθηκε η εσωτερική αγορά με σκοπό την επίτευξη της αυτάρκειας. Παράλληλα οι συναλλαγές δεν γίνονται πλέον με βάση το συνάλλαγμα αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες ενώ τα προς ανταλλαγή προϊόντα κοστολογούνται και ισοσκελίζεται η αξία των εισαγωγών με την αξία των εξαγωγών.
Από το 1933 άρχισαν να επιστρέφουν τα κεφάλαια στην Ελλάδα λόγω των υψηλών ελληνικών επιτοκίων. Αυξήθηκε το αποθεματικό σε χρυσό της Τράπεζας της Ελλάδος και συνακόλουθα η νομισματική κυκλοφορία. Στο παραπάνω πλαίσιο η οικονομική κατάσταση των αγροτών βελτιώθηκε…
[Εικόνα: Αγροτική εξέγερση. Χαρακτικό από τον Αναστάσιο Αλεβίζο (ψευδώνυμο: Α. Τάσσος).]
0 comments