Τα μαθήματα της Συμφωνίας AUKUS και οι γεωπολιτικές συνέπειες της.
Γράφειο ο Δημήτρης Ντόϊκος
Για τους περισσότερους Ευρωπαίους η αμερικανική, ή μάλλον η αγγλοσαξωνική τρικλοποδιά που
μπήκε στα πόδια της Γαλλίας, φάνηκε ως μια απρόσμενη και δυσάρεστη έκπληξη, ιδιαίτερα ο
τρόπος με τον οποίο συνέβη, άγαρμπα, ωμά, με ισχυρή δόση υπεροψίας, ακόμη και με μία νότα
καθαρής περιφρόνησης. Στην πραγματικότητα όμως ήταν η αντανάκλαση της νέας γεωπολιτικής
πραγματικότητας όπως έχει διαμορφωθεί και συνεχίζει να διαμορφώνεται εδώ και αρκετά χρόνια.
Μίας πραγματικότητας όπου οι ισορροπίες έχουν διαταραχθεί σε μεγάλο βαθμό, και δυστυχώς
πολλοί, αν όχι οι περισσότεροι δεν ενοούν να συνειδητοποιήσουν.
H μετάθεση του κέντρου βάρους στην ανατολική Ασία
Η βασική συνισταμένη της νέας πραγματικότητας στο παγκόσμιο γεωπολιτικό τοπίο ονομάζεται
Κίνα. Οσοι κάποτε χαμογελούσαν με ύφος πριν 20 ή ακόμη και 15 χρόνια με τις προοπτικές ανόδου
της Κίνας, τώρα θα πρέπει κάπου να κρυφτούν, ειδικά αν αυτοί οι κάποιοι είχαν και μία θέση
ιθύνοντος σε κάποιο από τα “βαρυσήμαντα” think tanks της Δύσης. Η Κίνα όχι μόνο έχει καταστεί
σε παγκόσμιο εργοστάσιο, αλλά παράλληλα έχει διαμορφώσει τον παγκόσμιο χάρτη τροφοδοσίας,
όλες οι γραμμές ξεκινούν από τα λιμάνια της, μέσω του Νέου Δρόμου του Μεταξιού φιλοδοξεί να
ενώσει όλο τον πλανήτη με την οικονομία της μέσω δικών της συγκοινωνιακών δρόμων, όλα αυτά
βασισμένα σε μακροχρόνιο προγραμματισμό και μεγάλη υπομονή. H οικονομική της ισχύ έχει
καταστήσει ομήρους σχεδόν όλες τις χώρες της περιοχής, και σε μεγάλο βαθμό και την ΕΕ. Εχει
καταστεί στον μεγαλύτερο πιστωτή των ΗΠΑ αγοράζοντας τα κρατικά τους ομόλογα, ενώ οι
εταιρίες της έχουν κλείσει εν δυνάμει αποκλειστικά συμβόλαια μονοπωλίου με τους νευραλγικούς
τομείς των περισσοτέρων αφρικανικών χωρών, ελλείψει πλήρους αδιαφορίας ΕΕ και ΗΠΑ. Ο
μεγαλύτερος όγκος της ανατολικής Ασίας έχει καταστεί εσωτερική αγορά της Κίνας. Βάζει το
μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων για επενδύσεις στις χώρες του Συμφώνου RCEP, ένα Σύμφωνο
διακρατικής οικονομικής συνεργασίας που ουσιαστικά δημιουργήθηκε καθ επιυθμίαν του Πεκίνου,
και περικλείνει τις περισσότερες χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας και Ωκεανίας,
συμπεριλαμβανομένων της Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας. Η προοπτική για αυτές τις χώρες να
αποκτήσουν πρόσβαση στις αγορές της Κίνας είναι ένα επιπλέον δέλεαρ για την περαιτέρω
σύσφιγξη των δεσμών με την Κίνα. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την συνεργασία μαζί της. Ούτε
και τις επιταγές της. Ως το 2035 η Κίνα φιλοδοξεί να καθορίζει τα διεθνή στάνταρντς στους όρους
του παγκόσμιου εμπορίου, των επιδοτήσεων, των θαλάσσιων και χερσαίων μεταφορών, των
ποιοτικών ελέγχων ή σε θέματα αθέμιτου ανταγωνισμού και προστασίας δικαιωμάτων. Η Κίνα
φιλοδοξεί να διεκδικήσει τα πρωτεία σε όλους τους τομείς, στην οικονομία, τεχνολογία, κβαντική
τεχνολογία, ρομποτική, αθλητισμό, διάστημα. Ακόμη και στον πολιτισμό κάνει ήδη τις πρώτες
προσπάθειες να δημιουργήσει ένα δικό της way of life σε αντιδιαστολή με το γενικότερο δυτικό
που κυριαρχεί σε παγκόσμια κλίμακα αυτή την στιγμή. Η σημασία της έχει αυξηθεί τόσο πολύ, που
μία ξαφνική εξαφάνισή της ή απόσυρσή της, θα δημιουργούσε στην παγκόσμια οικονομία μία
μαύρη τρύπα που θα αφάνιζε τεράστιο μέρος της. Και ακριβώς εκεί εστιάζει και το πρόβλημα η
αντίδραση της Δύσης. Πως να αντιμετωπίσεις μία δύναμη από την οποία εξαρτάται η οικονομία
σου; Πως να αντιμετωπίσεις μία δύναμη η οποία έχει καταστεί στον μεγαλύτερο πιστωτή του
Τρίτου Κόσμου; Η Κίνα δεν συνδέει τις επενδύσεις και τα δάνειά της με αρχές και ηθικές επιταγές
όπως επιβάλλει η Δύση. Η Κίνα δεν ανακατεύεται στα εσωτερικά καμμιάς χώρας. Δεν απαιτεί.
Χωρίς να διεκδικεί, αρχίζει και παίρνει σιγά αλλά σταθερά τον ρόλο στην νοτιοανατολική Ασία που
είχαν πάρει οι ΗΠΑ στην αμερικανική ήπειρο τέλη του 19ου με αρχές του 20ου αιώνα. Βίοι
παράλληλοι ίσως...
Η αγγλοσαξωνική συσπείρωση.
Ηδη από τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου είχε αναπτυχθεί μία ανωτέρου επιπέδου συνεργασία
μεταξύ των υπηρεσιών των αγγλοσαξωνικών χωρών, η γνωστή και ως Five Eyes, η οποία
βασίστηκε πάνω στην ανάπτυξη του συστήματος παρακολούθησης ECHELON. Μέλη της ήταν οι
Μεγάλη Βρεττανία, ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία. Εγιναν εν καιρώ σκέψεις για
διεύρυνση αυτής της συνεργσίας με την προσθήκη της Γαλλίας, Γερμανίας, Ιαπωνίας, αλλά ο
βασικός πυρήνας διατήρησε προνομιακή θέση, σε σημείο να καθιστά οποιαδήποτε άλλη συμμετοχή
ως διακοσμητική. Οι αποκαλύψεις Σνόουντεν το 2013, όπως και τα σκάνδαλα τηλεφωνικής
παρακολούθησης από τις αμερικανικές υπηρεσίες Ευρωπαίων ηγετών, μεταξύ αυτών και της
Γερμανίδας Καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ, άφησαν να φανεί τμήμα των διαστάσεων αυτής της
συνεργασίας. Στους Πέντε “συμπατριώτες” άλλος δεν χωρεί. Είναι λοιπόν απορίας άξιον το
γεγονός ότι κάποιοι στην Ευρώπη εξεπλάγησαν όταν έμαθαν πως ΗΠΑ και Αυστραλία εν γνώσει
και της Μ. Βρεττανίας συνενοούταν κρυφά 18 μήνες ώστε να έρθει σε ισχύ η νέα συμμαχία, όπως
και η αλλαγή πορείας της Αυστραλίας στο εξοπλιστικό της πρόγραμμα. Τι έμαθε ο κόσμος στην
Ευρώπη από αυτή την εξέλιξη; Τεσσερα πράγματα:
α) Οι Μεγάλοι Πέντε θέτουν κόκκινες γραμμές στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ασίας. Η
Αυστραλία εφοδιάζεται με αμερικανικά υποβρύχια ατομικής τεχνολογίας, αποκτώντας μάλλιστα
και η ίδια πρόσβαση σε αυτή την τεχνολογία, για να ανταπεξέλθει καλύτερα σε περίπτωση
πολεμικής σύρραξης απέναντι σε μία υπερδύναμη η οποία φιλοδοξεί να πρωταγωνιστήσει και στις
θάλασσες. Δείχνουν άμεσα πλέον στην Κίνα ως που θα επιτρέψουν να προχωρήσει, αφήνοντας
ταυτόχρονα αιχμές και για παρέμβαση σε περίπτωση που κινδυνεύσει η ανεξαρτησία της Ταιβάν.
β) Οι Μεγάλοι Πέντε έδειξαν ότι βαδίζουν απρόσκοπτα στον δικό τους δρόμο, έναν δρόμο
αντιπαράθεσης, χωρίς να λαμβάνουν υπόψιν τις απόψεις, δισταγμούς, ή αμφιβολίες άλλων
συμμάχων, όπως αυτό συνέβαινε παλαιότερα στα χρόνια του ΝΑΤΟ και της αντιπαράθεσής του με
την Ρωσσία.
γ) Η Ευρώπη παραγκωνίζεται. Οικονομικά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την Κίνα, τόσο σε
ανάγκη διαθεσιμότητας προιόντων, όσο και σε ανεφοδιασμό πρώτων υλών και προιόντων, ενώ
γεωπολιτικά η άνευ όρων σύνδεση με τα αμερικανικά συμφέροντα την έφερε σε πλήρη απομόνωση
ακόμη και με περιοχές όπου πρώτα πρωταγωνιστούσε όπως η Αφρική για παράδειγμα. Με εξαίρεση
την Γαλλία, ελάχιστοι στην Ευρώπη έχουν καταλάβει ότι ο μελλοντικός γεωπολιτικός ρόλος της
Ευρώπης παίζεται τώρα στο Σαχέλ και στον Ειρηνικό.
δ) Οι Μεγάλοι Πέντε θα σχηματίσουν ένα δικό τους σύστημα, κάτι ανάλογο με την πάλαι ποτέ
Βρεττανική Κοινοπολιτεία, ένα είδος διευρυμένης συνομοσπονδίας, η δημιουργία της οποίας
δείχνει αναπόφευκτη, και η οποία θα διασπάσει αυτό που ως τώρα είχαμε μάθει να ονομάζουμε από
κοινού ως Δύση. Ισως και η ίδια η ύπαρξη του ΝΑΤΟ να μην είναι πλέον ζωτικής σημασίας. Με
λίγα λόγια, η Ευρώπη πρέπει να πάρει τον δικό της δρόμο. Η μέλλουσα αγγλοσαξωνική
συνομοσπονδία βασίζεται σε κοινές αντιλήψεις οι οποίες ξεκίνησαν από κοινές ιδεολογικές και
αξιακές βάσεις. Με αφετηρία την επεξεργασία του Προτεσταντισμου πάνω στις ατομικές
διαστάσεις του κάθε πιστού ο οποίος θέτει ως πρωτεραιότητα την επιδίωξη της ευημερίας ως βάση
του γενικού καλού, και με το φιλτράρισμα αυτού του ωφελιμιστικού συστήματος μέσα από την
Βίβλο, και δη την Παλαιά Διαθήκη, καλλιέργησε μία ηθική πιονιέρου, ενός ηθικά ευέλικτου
ατόμου, το οποίο εντάσει τις αξίες και αρχές του στο πλαίσιο των συνθηκών και όχι το αντίθετο. Η
αντιδιαστολή αυτής της αντίληψης με το αξιακό σύστημα και την φιλοσοφία της ηπειρωτικής
Ευρώπης είναι όχι μόνον εμφανής, αλλά και ουσιώδης για την κατανόηση των αντιθέσεων των δύο
πλευρών. Ουσιαστικά οι δύο αυτές πλευρές βρέθηκαν στο ίδιο στρατόπεδο μόνον και μόνο επειδή
είχαν συμπτωματικά ως αντίπαλο τον ίδιο κοινό εχθρό, την απολυταρχία. Η στιγμή του διαζυγίου
έχει ήδη σημάνει.
Το δίλημμα της Ευρώπης. Νέες προοπτικές ή απόλυτος παραγκωνισμός.
Αντιλαμβανόμενος την αδυναμία της Ευρώπης να δημιουργήσει μία κοινή βάση λήψης αποφάσεων
και ανάληψης δράσης, ο Γάλλος στρατάρχης και Πρόεδρος Σαρλ Ντε Γκωλ είχε οραματιστεί σε μία
συνέντευξή του το μακρινό 1967 μία Ευρώπη από την Λισσαβώνα ως τα Ουράλια, μία αιρετική
σκέψη, η πραγματοποίηση της οποίας θα απαιτούσε κάτι παραπάνω από θάρρος. Την αμέσως
επόμενη χρονιά η κυβέρνησή του κατέρρευσε μέσα στην δίνη του περίφημου Μάη του 68, ένα
κίνημα που ποτέ κανείς δεν κατάλαβε από ποιους δημιουργήθηκε και τι σκοπό γενικά είχε. Και το
όραμα έσβησε. Η Ευρώπη έμεινε δέσμια της δυτικής ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης, μιας
αντιπαράθεσης η οποία διεύρυνε ακόμη περισσότερο το χάσμα που υπήρχε μεταξύ ανατολής και
δύσης.
Η πορεία της Ευρώπης από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ως σήμερα, δείχνει μία κατάσταση
επανάπαυσης στα βολικά δεδομένα των αρχών του 90. Από τότε ως σήμερα σημαντικοί τομείς της
βιομηχανίας και τεχνολογίας της έφυγαν διά παντός προς την Ασία, η οικονομία της μετατράπηκε
σε μία οικονομία “υπηρεσιών” που δεν παράγει, δεν προωθεί, δεν ανακαλύπτει, δεν πρωτοστατεί
πια. Διάφορα μπλοκ συμφερόντων σχηματίζονται μέσα της υπό μορφή φραξιονιστική σε πολιτικό
επίπεδο, και σε μορφή καρτέλ σε επιχειρηματικό επίπεδο, τα οποία αποτελούν τροχοπέδες στην
ολοκλήρωση της σε ενιαίο κέντρο αποφάσεων και δράσης. Πότε ο άξονας Γερμανίας-Γαλλίας, πότε
οι χώρες του Νότου, η ομάδα του Βιζεγκραντ, η οι Σκανδιναβικές χώρες, ανάλογα με τις συνθήκες
συσπειρώνονται και χαράσσουν την δική τους πολιτική. Σε ένα τέτοιο τοπίο λογικό είναι ξένοι
παράγοντες να έχουν διευρυμένες δυνατότητες επέμβασης και επιρροής. Πλέον όμως η κατάσταση
διαγράφεται καθαρότερα, ήρθε η ώρα κοινής δράσης προκειμένου να μην υποστεί ολόκληρη η
Ευρώπη τις συνέπειες της μετατόπισης του γεωπολιτικού βάρους στην Ασία. Τα πράγματα είναι
ακόμη ρευστά. Η συμμαχία προθύμων που επιδιώκουν οι ΗΠΑ μέσω της QUAD μεταξύ Ινδίας,
Ιαπωνίας, Αυστραλίας και ΗΠΑ, είναι ήδη ο πυρήνας ενός εν δυνάμει νέου ΝΑΤΟ της
νοτιοανατολικής Ασίας, το οποίο δείχνει ξεκάθαρα τον σκοπό του και τον αντίπαλό του. Κοινές
στρατιωτικές ασκήσεις και ανταλλαγή πλροφοριών, κοινές γραμμές πλεύσης, νέο τοπίο, αλλαγή
συμμάχων. Το Πακιστάν δεν αποτελεί πλέον τον ακρογωνιαίο λίθο της αμερικανικής εξωτερικής
πολιτικής για τις ΗΠΑ, πλέον ερωτοτροπεί με την Κίνα, ενώ η πάντοτε ουδέτερη και αρκετά
φιλορωσσική Ινδία συμπλέει με τους αμερικανικούς σχεδιασμούς, χωρίς όμως να χαλάει τις σχέσεις
της με την Ρωσσία. Από την άλλη πλευρά οι ακραίες τοποθετήσεις στην περιοχή, αποφεύγονται.
Τόσο η Κίνα, όσο και η Ινδία, συνεργάζονται στενά με την Ρωσσία, τις κεντροασιατικές
δημοκρατίες των Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν, αλλά και με το Πακιστάν στα
πλαίσια της SCO-Shangai Cooperation Organisation, μίας οργάνωσης διακρατικού χαρακτήρα που
περιλαμβάνει το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, και ρυθμίζει την ισορροπία σε μία από τις πλέον
αυαίσθητες περιοχές του πλανήτη μεταξύ χωρών με εντελώς διαφορετικά συμφέροντα και
επιδιώξεις. Όλες αυτές οι χώρες ειναι γείτονες του Αφγανιστάν, μίας χώρας η οποία αποτελεί και
τον καλύτερο συνδετήρα για κοινή δράση. Στην οργάνωση αυτή, η οποία ακόμη δεν έχει δηλώσει
στόχους και πλαίσιο κοινής πορείας, φιλοδοξούν να γίνουν μέλη το Ιράν, κάτι που οι ΗΠΑ
προσπαθούν διακαώς να αποτρέψουν, η Τουρκία, κάτι που μας αφορά άμμεσα, η Αίγυπτος, μας
αφορά επίσης, η Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν, και η Συρία. Η αποχώρηση των ΗΠΑ από την
ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής αφήνει κενά ασφαλείας που οι χώρες της προσπαθούν να
καλύψουν με διάφορους τρόπους. Μία αντίστοιχη ΕΕ της Ασίας από την Κίνα ως την Μεσόγειο με
την προσθήκη της Ρωσσίας θα έλυνε πολλά προβλήματα στην ήπειρο, και θα δημιουργούσε επίσης
πολλά σε άλλες ηπείρους.
Η Ευρώπη πρέπει να καταλάβει ότι η νέα αντιπαράθεση που έχει ήδη έρθει, είναι πολύ διαφορετική
από τον Ψυχρό Πόλεμο. Σε αυτή την αντιπαράθεση δεν υπάρχουν καθαρές ιδεολογικές διαφορές,
και τα δύο στρατόπεδα βασίζουν την ευημερία τους στο καπιταλιστικό οικονομικό μοντέλο. Μία
άλλη διαφορά είναι ότι τώρα αντίπαλος δεν είναι ένας οικονομικός νάνος όπως ήταν η ΕΣΣΔ, με
πανίσχυρο στρταό και πυρηνικό οπλοστάσιο, αλλά μία δύναμη η οποία απειλεί σε λίγα χρόνια να
υποσκελίσει οικονομικά ακόμη και τις ΗΠΑ, ενώ στρατιωτικά αναπτύσεται διαρκώς σε μία
υπερδύναμη, η οποία όπως φαίνεται θα έχει και την συμπαράσταση της Ρωσσίας. Τρίτη διαφορά
έγκειται στην αβεβαιότητα των συμμαχιών, Κίνα και Ινδία έχουν επίσης πολλά κοινά συμφέροντα
εκτός από διαφορές, η Αυστραλία πλήρωσε ακριβά που τόλμησε να ασκήσει κριτική στην πολιτική
της Κίνας στο θέμα του Χονγκ Κνγκ με οικονομικές κυρώσεις, κανείς δεν θέλει να αποκλειστεί από
τις κινεζικές αγορές, αλλά ούτε και από τις αμερικανικές. Μην ξεχνάμε επίσης ότι η σύμπλευση της
Κίνας είναι απαραίτητη στο ζήτημα του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής που γίνεται όλο
και πιο επιτακτικό. Οσο είναι δύσκολο να ζήσει κανείς χωρίς τις ΗΠΑ, άλλο τόσο δύσκολο είναι να
ζήσει μία χώρα χωρίς σχέσεις με την Κίνα.
Ανάγκη λοιπον της Ευρώπης είναι να βρει έναν δρόμο ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα. Να αυξήσει
την παρουσία της στην περιοχή της ανατολικής Ασίας προκειμένου να καταστεί παράγοντας που θα
παίζει ρόλο στις μελλοντικές λήψεις αποφάσεων και ρις εξελίξεις που θα αφορούν και το μέλλον
της. Για τον λόγο αυτόν θα χρειαστεί ένα κέντρο αποφάσεων που θα αποφασίζει γρήγορα και
ευέλικτα για όλη την Ευρώπη. Κοινό στρατό και στόλο ως προτεραιότητα. Η Ευρώπη οφείλει να
αναλάβει πρωτοβουλίες και σε άλλα μέρη του πλανήτη, να επεξεργαστεί κοινά σύμφωνα
οικονομικής, πολιτικής, κλιματικής, και τεχνολογικής συνεργασίας με την MERCOSUR, την
Αφρικανική Ενωση, την SCO, αυτόνομα και μέσα στα πλαίσια δικών της πλάνων. Στην νέα
πραγματικότητα που έρχεται, η Ευρώπη δεν μπορεί να συνεχίσει να πιστεύει πως οι οικονομικές
συναλλαγές και σχέσεις μπορούν να διαχωριστούν από τις πολιτικές και ατρατιωτικές. Ηρθε ο
καιρός για χάραξη ενιαίας πολιτικής σε βάθος χρόνου. Αλλιώς πολύ φοβάμαι ότι η Ευρώπη θα
αποτελέσει σε λίγα χρόνια έναν τόπο τουριστικής αναψυχής για πλούσιους Ασιάτες και
Αμερικανούς.
0 comments