Ηλίας Α Λεοντάρης (1)
Μεσόγειος θάλασσα: Μια θάλασσα “στη μέση της γης”, όπως λέει και η λέξη.
Για να αντιληφθεί κάποιος τη σημασία αυτού του χώρου θα πρέπει να επισημάνει τα χαρακτηριστικά των σημαντικότερων πολιτισμών και κρατών που αναπτύχθηκαν/δημιουργήθηκαν στην περιοχή.
Έτσι θα διακρίνει τη σημασία της Μεσογείου ως πολιτικής και πολιτιστικής οντότητας στο παγκόσμιο ιστορικό γίγνεσθαι, το μεσογειακό πολιτισμό ως βάση ενός παγκόσμιου πολιτισμού και θα πετύχει να αναλύσει την αλληλεπίδραση πολιτισμών και κρατών στο μεσογειακό χώρο – την πολυπλοκότητα της περιοχής – καθώς και τα ποικίλα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπισε ή διαδραματίστηκαν εκεί.
Με τον τρόπο αυτό θα έχει ένα ικανό υπόβαθρο για να προσεγγίσει σύγχρονα ζητήματα της Μεσογείου και ειδικότερα της Ανατολικής Μεσογείου.
Ο υποστράτηγος (εα) Ιωάννης Παρίσης με το βιβλίο του «Η καθ’ ημάς θάλασσα», μας δίνει όλες τις σημερινές συνιστώσες του ρόλου της Μεσογείου στην εξέλιξη της Ιστορίας, αυτού του ομφαλού μονοθεϊστικών θρησκειών και πολιτισμών με την ιδιάζουσα και πολύ σημαντική στρατηγική αξία, από τα πρώτα μυθοϊστορικά χρόνια της θάλασσάς «μας» ως τις ημέρες των ενεργειακών αποθεμάτων, των πετρελαιαγωγών ή αγωγών Φυσικού Αερίου και των «ντρονς» που την … πλούτισαν και που βιώνουμε.
Θα πρέπει λοιπόν κάποιος να καταδείξει και να αξιολογήσει τον ρόλο που έπαιξαν και παίζουν στην αμυντική, στην οικονομική και στην εθνική διαμόρφωση της περιοχής μας η διαμάχη συμφερόντων και η στρατιωτική ισχύς των εκάστοτε κρατούντων, δηλαδή:
Τι σημαίνει σήμερα για το παιχνίδι της ισορροπίας δυνάμεων το Γιβραλτάρ και η διώρυγα του Σουέζ;.
Πως φθάσαμε στην Αραβική Άνοιξη; Ξεπήδησε από το πουθενά ή σχεδιάστηκε με συγκεκριμένους στόχους;
Πως αναπτύχθηκαν οι διμερείς, τριμερείς και πολυμερείς σχέσεις στην περιοχή;
Τυχαία άνοιξε η «όρεξη» της Κύπρου και της Ελλάδος να συνεργαστούν με το Ισραήλ την Αίγυπτο και τις άλλες χώρες της περιοχής. Όπως το Ισραήλ με την Αίγυπτο. Τυχαία δημιουργήθηκε το Eastern Mediterranean Gas Forum (EMGF) για την εκμετάλλευση της υποθαλάσσιας ενέργειας της περιοχής τους;.
Πως εξηγείται το (όψιμο) ενδιαφέρον της Κίνας για την «ασφάλειά» μας;
Ποιος είναι ο ρόλος των παραδοσιακών γεωστρατηγικών δρώντων; ( λ.χ. οι ΗΠΑ, Ρωσία, στην αντιμετώπιση των κρίσεων στην περιοχή (ΙΡΑΚ, ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ, Αλ Κάιντα, Συρία, ISIS/DAESH, Λιβύη;)
Είναι βιώσιμη μια ευκαιριακή διευθέτηση κρίσεων, λ.χ. της Συρίας ή της Λιβύης;
Πως αξιολογείται η στάση και η τακτική της Τουρκίας στη Μεσόγειο σε συνδυασμό με την εμπλοκή της στη Συρία και τη Λιβύη;
Ποια θα έπρεπε να είναι η στάση της ΕΕ κυρίως αλλά και του ΝΑΤΟ σε «τοπικά»(!) προβλήματα όπως η προστασία και άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων κάθε χώρας μέλους, η ασφάλεια της ενέργειας, η λαθρο-μετανάστευση και οι προσφυγικές ροές καθώς και τα παράγωγα αυτών στην ασφάλεια, την οικονομία και κάθε άλλου είδους ενέργειας του οργανωμένου εγκλήματος (Trafficking, Smuggling, WMD, Terrorism, Narcotics etc);.
Τέλος πως αξιολογείται η στάση της Ελλάδος και της Κύπρου στα τεκταινόμενα της Αν Μεσογείου;
Η «καθ’ ημάς θάλασσα», όπως ονομάζει ο Στράβων στα Γεωγραφικά του τη Μεσόγειο, συμπυκνώνει, αναλύει και προβάλλει τις εξελίξεις και τα δρώμενα μιας περιοχής για την οποία η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ έγραψε ότι «για αιώνες έχει μονοπωλήσει την παγκόσμια Ιστορία».
Με βάση αυτά και όχι κατ’ ανάγκη μόνο αυτά, αλλά και τους νέους δρώντες, τα νέα συμφέροντα (που δεν είναι και πολύ νέα), θα πρέπει ή μάλλον θα έπρεπε να δούμε πως διαγράφεται το μέλλον της περιοχής χωρίς να μας διαφεύγει η τρέχουσα κατάσταση με τις εν εξελίξει περιφερειακές κρίσεις, τις πρωτοβουλίες για την επίλυσή τους, στο πλαίσιο αυτής της Διεθνούς Νομιμότητας όπως τα κράτη δια των Διεθνών Οργανισμών έχουν καθιερώσει.
Είμαστε λοιπόν στην «ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ»; Είναι η Ανατολική Μεσόγειος στην κόψη του ξυραφιού;
Όποια απάντηση κι αν δώσει κανείς κινδυνεύει να κατηγορηθεί είτε για αναβλητικότητα, υποχωρητικότητα, ηττοπάθεια απραξία κλπ, είτε για καταστροφολογία, αμετροέπεια, κινδυνολογία, κλπ. Άλλωστε το είδαμε με την υπογραφή της ελληνο-ιταλικής συμφωνίας για τις θαλάσσιες ζώνες, η οποία έχει προκαλέσει μια εσωτερική διαμάχη που κινείται στα όρια της «εθνικής προδοσίας» έως και τον «εθνικό θρίαμβο» και τούτο γιατί συνδέεται η συμφωνία αυτή με τις επικείμενες και ιδιαίτερης δυσκολίας συνομιλίες με την Αίγυπτο και την Τουρκία και υπό το πρίσμα του τουρκο-λυβικού μνημονίου.
Συμφωνώ με την άποψη όλων εκείνων που πιστεύουν ότι η «στρατικοποίηση» της πολιτικής, των διεθνών σχέσεων ή και μιας κρίσης ακόμη, θα πρέπει να αποτελεί την τελευταία, την εσχάτη επιλογή.
Τι γίνεται όμως όταν ο «αντίδικος» έχει σχεδιάσει τις ενέργειές του στη βάση μια αναθεωρητικής και επεκτατικής πολιτικής, επικαλούμενος το μέγεθος της χώρας, τον πληθυσμό της ή και τη στρατιωτική της ισχύ;
Τι γίνεται όταν το Διεθνές Δίκαιο, ερμηνεύεται ή και εφαρμόζεται κατά το δοκούν;
Τι γίνεται όταν ο «γείτονας» στηρίζει την διαπραγματευτική του τακτική στα τετελεσμένα, τα οποία και επιδιώκει;
Όπως κι αν ερμηνευθεί, η προσωπική μου άποψη είναι ότι, ΝΑΙ η Ανατολική Μεσόγειος είναι στην «ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ», είτε ως σύνολο, είτε ως επί μέρους συνιστώσες που συνθέτουν την υπόθεση «Ανατολική Μεσόγειος» και κάθε δρών θεσμός, (κράτος ή οργανισμός), θα πρέπει να προσεγγίσει το θέμα με τη στάση που επιβάλλει η «τελευταία ευκαιρία».
Εδώ η επιτομή «ποτέ δεν είναι αργά», δε βρίσκει εφαρμογή. Για κάποια θέματα το «ΑΡΓΗΣΑ» σημαίνει αποτυχία, με οποιαδήποτε έννοια κι αν δοθεί σ΄ αυτή τη λέξη.
Ας έλθουμε τώρα στην πραγματικότητα.
Η ανατολική Μεσόγειος γίνεται όλο και πιο επικίνδυνη καθώς οι γεω-πολιτικο/οικονομικές εξελίξεις πιέζουν ασφυκτικά και σταθερά την περιοχή.
Σ’ αυτές θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε.
Την Ισραηλινό-Παλαιστινιακή υπόθεση.
Το Κυπριακό, που παραμένει στην «κατάψυξη» εδώ και 46 χρόνια.
Την Ισραηλινο-Λιβανική διαφορά.
Τον εμφύλιο της Συρίας σε συνδυασμό με τις τουρκικές επιδιώξεις στην περιοχή.
Την κρίση που συνεχίζεται ως εμφύλιος και στη Λιβύη.
Την διπλωματική ένταση μεταξύ χωρών στην περιοχή και κυρίως της Τουρκίας με Ισραήλ, Αίγυπτο, ΗΑΕ και Σαουδική Αραβία.
Την Αναθεωρητική και Επεκτατική Πολιτική που υλοποιεί η Τουρκία στην περιοχή με απώτερο σκοπό να καταστεί Περιφερειακή Δύναμη, Ηγέτης χώρα των Μουσουλμάνων και την εγκαθίδρυση ενός Νέο-Οθωμανικού μοντέλου επιρροής, καθώς επίσης αξίζει να σημειωθεί η στρατιωτική της επέκταση στη Συρία, η ποικιλότροπη εμπλοκή της στην κρίση της Λιβύης, η εγκατάσταση Βάσεων και μεγάλου αριθμού δύναμης στη Σομαλία και το Κατάρ.
Θα ήταν παράλειψη όμως να εξαιρέσουμε και τα θέματα εκείνα που άπτονται της ενέργειας σ’ όλα τα επίπεδα και τις μορφές τους, ήτοι:
Την ερμηνεία της Σύμβασης της Γενεύης (1958) για την υφαλοκρηπίδα και το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS 1982).
Τον τρόπο εφαρμογής των παραπάνω διεθνών συμβάσεων στο πεδίο(στη θάλασσα) και την υλοποίηση της Ιδέας της Γαλάζιας Πατρίδας, είτε στην περίμετρο της Κύπρου, είτε με την επέκταση της τουρκικής υφαλοκρηπίδας είτε ακόμη με την Τουρκο-Λιβυκή Συμφωνία του Νοεμβρίου 2019.
Η Τουρκία βλέπει κάθε ενέργεια συνεργασίας μεταξύ των χωρών της περιοχής ως στρεφόμενη εναντίον της και είναι αποφασισμένη να κάνει το κάθε τι για να εμποδίσει την υλοποίηση αυτών των σχεδίων, ανεξάρτητα από την πρόοδο των ανακαλύψεων και της υλοποίησης του προγράμματος εξόρυξης και εμπορίας του φυσικού αερίου.
Θεωρεί επίσης ότι τα οφέλη από τη διέλευση κάποιου αγωγού από το έδαφός της προς την Ευρώπη θα είναι μεγαλύτερα από αυτήν καθαυτή την ίδια την εκμετάλλευση των όποιων κοιτασμάτων αποφασίσει να εκμεταλλευτεί. Επιπλέον αυτού αντιλαμβάνεται ότι μ’ αυτόν τον τρόπο η Ευρώπη θα εξαρτάται από την Τουρκία και αυτό είναι κάτι που επιδιώκει ο Ερντογάν.
Τι συνθέτει λοιπόν την ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ, για μας;
Όλα αυτά και ίσως κι άλλα που δεν είναι γνωστά στον απλό πολίτη.
Χάσαμε την ευκαιρία της πρωτοβουλίας παρά το γεγονός ότι ο Ερντογάν και οι εκπρόσωποί του διαλαλούσαν τι πρόκειται να συμβεί.
Ακολουθήσαμε τα γεγονότα της υπογραφής του Τουρκο-λιβυκού Μνημονίου και διαμαρτυρηθήκαμε ήπια. Είμαι βέβαιος ότι η Άγκυρα περίμενε κάτι περισσότερο, πχ οριοθέτηση ΑΟΖ με την Κυπριακή Δημοκρατία. Η Κύπρος μας διευκόλυνε γιατί είχε ήδη καταθέσει μονομερώς τις συντεταγμένες για ΑΟΖ με την Τουρκία, που συνδέεται και με την ελληνική περιοχή.
Υπογράφηκε η συμφωνία για τον καθορισμό ΑΟΖ με την Ιταλία η οποία εκτιμάται ως μια καλή συμφωνία παρά τις διαμαρτυρίες κάποιων (προϊόν μάλλον ελλιπούς ενημέρωσης). Είναι σ’ εξέλιξη η προσπάθεια για το ίδιο με την Αίγυπτο. Εάν είχε υπογραφεί η συμφωνία με την Κύπρο προφανώς και θα διευκολυνόταν και η οριοθέτηση με την Αίγυπτο, η οποία τώρα κάνει και δεύτερες σκέψεις.
Η Αίγυπτος δεν αποδέχεται τη λογική της μέσης γραμμής σε όλες τις περιοχές και υποστηρίζει πως κάποια νησιά δεν έχουν πλήρη επήρεια και πως σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να υπάρξει άλλη διευθέτηση.
Είναι σαφές πως μια συμφωνία Ελλάδος και Αιγύπτου για ΑΟΖ, θα διεμβολίσει το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Αλλά η Αίγυπτος, για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους, θέλει μάλλον να αποφύγει την εμπλοκή της ή να λάβει θέση στις «διαφορές» Ελλάδος και Τουρκίας (Καστελλόριζο, Στογγύλη, Ρόδος, Κάρπαθος, Κρήτη, Χρυσή, Κουφονήσι κ.α.).
Στις συζητήσεις έχουν τεθεί και κάποιες ιδέες ή προτάσεις περί υπογραφής τμηματικής συμφωνίας Ελλάδος και Αιγύπτου για την ΑΟΖ, δηλαδή εκεί όπου δεν υπάρχουν διαφορές και να αφήσουν την περιοχή ΝΔ της Κύπρου για το μέλλον. Αυτό σημαίνει ότι παραμένει σε εκκρεμότητα η περιοχή που εφάπτονται οι ΑΟΖ Ελλάδος και Κύπρου.
Είναι αυτό το ορθόν για την Ελλάδα; Τον ελληνισμό; Μήπως μια τμηματική συμφωνία Ελλάδος και Αιγύπτου για την ΑΟΖ δυσχεραίνει και την κατάσταση της Κύπρου;
Βιώνουμε τα τελευταία πενήντα χρόνια την τακτική της Τουρκίας η οποία έχει εξελιχθεί πλέον σε εμφανή αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων και χαρακτηρίζεται από επιθετικότητα και επεκτατισμό.
Ενεργούμε προβλέψιμα, υπερεκτιμούμε τον κίνδυνο της ανάπτυξης ναυτικής δύναμης. Οι τουρκικές φρεγάτες όμως ήταν/είναι ήδη στην περιοχή. Επιπλέον ο Ερντογάν έχει ανακοινώσει τη διεξαγωγή σεισμικών ερευνών στην περιοχή ΝΑ της Κρήτης, με στόχο τις γεωτρήσεις. Δηλαδή οδηγούμαστε προς νέα τετελεσμένα (δύσκολα αναστρέψιμα), καθώς η Τουρκία άρχισε τη σταδιακή εφαρμογή της τελικής φάσης του μνημονίου με τη Λιβύη, ως μέρος της μεγάλης ιδέας της «Γαλάζιας Πατρίδας». Δεν αρκείται μόνο στην υπογραφή μνημονίων αλλά προσφέρει και ως δώρα, περιοχές που δεν της ανήκουν (πχ στην Αίγυπτο)
Έχει παρερμηνευθεί η έννοια της αποτροπής και περιορίζεται σε δηλώσεις αυστηρού μεν ύφους, αλλά ρητορικού χαρακτήρα. Η ψυχραιμία και ο κατευνασμός μάλλον δεν αποδίδουν πλέον. Αν η δικαιολογία είναι η αποφυγή της πρόκλησης, έχουμε ήδη χάσει κι άλλο επεισόδιο. Τα γεγονότα μας έχουν προσπεράσει.
Τι έχει συμβεί και αυτή η παράνομη, παράτυπη, παράλογη, και επεκτατική συμπεριφορά του Ερντογάν δεν αποτρέπεται, δεν ανακόπτεται; Γιατί οι Διεθνείς Οργανισμοί, μεγάλες και μικρές χώρες/δυνάμεις, ανέχονται ή και αποδέχονται αυτή τη συμπεριφορά της Τουρκίας; Πιθανόν δεν έχουν θιχθεί ακόμη τα δικά τους συμφέροντα. Ας τους το θυμίσουμε.
Αναζητούμε την εξήγηση στη συμπεριφορά αυτών των χωρών, αλλά δεν αξιοποιούμε (Ελλάδα και Κύπρος, κατά περίπτωση), το προνόμιο της συμμετοχής μας στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Κινούμαστε στην λογική της αποφυγής της «σύγκρουσης» με άλλες χώρες οι οποίες, κατά κανόνα, δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά ή εμπορικά στην Τουρκία.
Τα «βάζουμε και με τη γεωγραφία, αλλά αυτή δεν αλλάζει. Ίσως θα πρέπει να μελετήσουμε καλύτερα το χάρτη. Επικαλούμαστε και το θεό «Άνεμο» για να δυσκολέψει την κατάσταση. Ο άνεμος ωστόσο δεν κάνει διάκριση.
Οι καλές μας προθέσεις με όποιο τρόπο κι αν εκφράζονται έχουν εκληφθεί ως αδυναμία και υποχωρητικότητα. Δυστυχώς για μας, όταν τουρκικές σημαίες θα κυματίζουν στα σημεία των γεωτρήσεων, τότε τα τετελεσμένα μπορεί να είναι μη ανατρέψιμα.
Ο Ερντογάν δε δέχεται παρεμβάσεις για την εκτόνωση της κρίσης στην Ανατολική Μεσόγειο, ούτε προτίθεται να προβεί σε χειρονομίες καλής θελήσεως ή κινήσεις για την αποκλιμάκωση της έντασης. Απεναντίας θα επιδιώξει την ανατροπή κάθε σχεδιασμού μας με στόχο την πρόκληση εσωτερικής πολιτικής διαμάχης και επιδείνωσης της οικονομικής κατάστασης της χώρας είτε με θερμό επεισόδιο, είτε με τη συνέχιση της πίεσης με εργαλείο τον Υβριδικό Πόλεμο και πρώτο θύμα τον τουρισμό μας.
Τι πρέπει να γίνει;
Να υπάρξει επειγόντως επανακαθορισμός πολιτικής και Νέας Στρατηγικής έναντι της Τουρκίας. Δηλαδή, να περιγραφεί το «Όραμα» και προσδιορισθούν τα βήματα και στόχοι. Ν’ αναδείξουμε την Εθνική Ασφάλεια ως Πρώτη Προτεραιότητα και να συγκροτηθεί το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας. (πρότυπα και μοντέλα υπάρχουν, κάποιο θα ταιριάζει και σε μας). Η Άγκυρα πρέπει ν’ αντιληφθεί τις προθέσεις μας. Να νοιώσει την ανάσα μας σε πολιτικο-διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο.
Να ενισχυθούν οι Ένοπλες Δυνάμεις, σε θεσμικό και οργανωτικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο εξοπλισμών. Να ανασυνταχθεί και δραστηριοποιηθεί η Εθνική Αμυντική Βιομηχανία.
Να εργαλειοποιήσουμε το προνόμιο των δυνατοτήτων που προσφέρει η ιδιότητα του κράτους-μέλους του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την επιμονή για κυρώσεις αφενός αλλά και αναστολή της διαδικασία της υποψηφίας χώρας. Αν και η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται να ενταχθεί στην ΕΕ, εν τούτοις εκτιμάται ότι το μέτρο θα έχει κόστος στη γενικότερη λειτουργία του εμπορίου και της διακίνησης των ανθρώπων.
Να απευθυνθούμε προς τις φίλες και συμμάχους χώρες με ειλικρίνεια και να επισημάνουμε ότι στο τέλος της ημέρας το εθνικό συμφέρον προηγείται των διμερών σχέσεων.
Να απευθυνθούμε ειδικά προς τις χώρες, Μόνιμα Μέλη του ΣΑ του ΟΗΕ.
Να αναληφθεί ,από όλους τους φορείς, συμπεριλαμβανομένης της Ομογένειας, εκστρατεία ενημέρωσης προς όλα τα Forums, Χώρες και Οργανισμούς, με συγκεκριμένο «πακέτο» πληροφοριών για την κατάσταση και τις εξελίξεις με την Τουρκία.
Να σχεδιασθεί μια επικοινωνιακή «καμπάνια» για την κατάσταση και τις θέσεις της χώρας με τη χρήση όλων των ΜΜΕ και των αντίστοιχων κοινωνικής δικτύωσης.
Να ενημερωθούν οι πολιτικές δυνάμεις και ο ελληνικός λαός για την ακολουθητέα διαδικασία και το επίπεδο των προσδοκιών στα θέματα της ΑΟΖ και της Υφαλοκρηπίδος με την Τουρκία, αλλά και τις άλλες συνορεύουσες χώρες.
Να επιδιωχθεί η διατήρηση του επικοινωνιακού διαύλου με την Τουρκία και αναζήτηση τρόπων διευθέτησης ΜΟΝΟ των θεμάτων της ΑΟΖ και της Υφαλοκρηπίδος. Να αποφευχθεί δε με κάθε τρόπο μια εφ’ όλης της ύλης διαπραγμάτευση και το «παζάρι» για τα θέματα που εγείρει κατά καιρούς η Τουρκία.
Να βελτιωθεί ο συντονισμός και η συνεργασία Αθήνας και Λευκωσίας σε όλα τα επίπεδα. Στόχος μια κοινή γραμμή αντιμετώπισης των ανοικτών θεμάτων.
Να συμφωνηθεί/καθορισθεί η ΑΟΖ της Ελλάδος με την Κύπρο, Αίγυπτο, Λιβύη και Αλβανία.
Να επεκτείνουμε τα Χωρικά μας Ύδατα, στις περιοχές που συνορεύουμε με την Τουρκία στα 10 Ναυτικά Μίλια, ώστε να ευθυγραμμιστούν με τον Εθνικό Εναέριο Χώρο (δεδομένου ότι η διαδικασία αλλαγής της έκτασης ή επέκτασης του Εθνικού Εναερίου Χώρου υπόκειται σε ιδιαίτερη και μάλλον πλέον περίπλοκη διαδικασία), ώστε να εξαλειφθεί το «ελληνικό παράδοξο», όπως ισχυρίζονται κάποιοι και ταυτόχρονα να «ικανοποιήσουμε» και τον Ακάρ που αναφέρεται τακτικά στο θέμα. Στις λοιπές περιοχές επέκταση των Χωρικών Υδάτων στα 12 Ναυτικά Μίλια, όπως είναι και η συνήθης διεθνής πρακτική.
Είναι σαφές πως χρειάζονται κινήσεις σε διάφορα επίπεδα και ο χρόνος δυστυχώς πιέζει. Και ο χρόνος στην περίπτωση της εκμετάλλευσης των ενεργειακών αποθεμάτων γίνεται περισσότερο πιεστικός.
Με βάση τις περιβαλλοντικές εξελίξεις τα χρηματο-οικονομικά δεδομένα στην αγορά των υδρογονανθράκων έχουν αρχίσει ήδη να προβληματίζουν τις εταιρείες και δε θα είναι έκπληξη αν κάποια ημέρα (όχι πολύ μακριά από σήμερα), κριθεί ως ασύμφορη η επένδυση για την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων, ειδικά σε περιοχές με ειδικές συνθήκες γεώτρησης, άντλησης και μεταφοράς.
«Οι καιροί ου μενετοί». ( Θουκυδίδης, Ιστοριών, Α, 142) Πηγή: *Αντιστράτηγος εα, Επίτιμος Διοικητής 1ης Στρατιάς & Τέως Αρχηγός ΓΕΕΦ
Μεσόγειος θάλασσα: Μια θάλασσα “στη μέση της γης”, όπως λέει και η λέξη.
Για να αντιληφθεί κάποιος τη σημασία αυτού του χώρου θα πρέπει να επισημάνει τα χαρακτηριστικά των σημαντικότερων πολιτισμών και κρατών που αναπτύχθηκαν/δημιουργήθηκαν στην περιοχή.
Έτσι θα διακρίνει τη σημασία της Μεσογείου ως πολιτικής και πολιτιστικής οντότητας στο παγκόσμιο ιστορικό γίγνεσθαι, το μεσογειακό πολιτισμό ως βάση ενός παγκόσμιου πολιτισμού και θα πετύχει να αναλύσει την αλληλεπίδραση πολιτισμών και κρατών στο μεσογειακό χώρο – την πολυπλοκότητα της περιοχής – καθώς και τα ποικίλα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπισε ή διαδραματίστηκαν εκεί.
Με τον τρόπο αυτό θα έχει ένα ικανό υπόβαθρο για να προσεγγίσει σύγχρονα ζητήματα της Μεσογείου και ειδικότερα της Ανατολικής Μεσογείου.
Ο υποστράτηγος (εα) Ιωάννης Παρίσης με το βιβλίο του «Η καθ’ ημάς θάλασσα», μας δίνει όλες τις σημερινές συνιστώσες του ρόλου της Μεσογείου στην εξέλιξη της Ιστορίας, αυτού του ομφαλού μονοθεϊστικών θρησκειών και πολιτισμών με την ιδιάζουσα και πολύ σημαντική στρατηγική αξία, από τα πρώτα μυθοϊστορικά χρόνια της θάλασσάς «μας» ως τις ημέρες των ενεργειακών αποθεμάτων, των πετρελαιαγωγών ή αγωγών Φυσικού Αερίου και των «ντρονς» που την … πλούτισαν και που βιώνουμε.
Θα πρέπει λοιπόν κάποιος να καταδείξει και να αξιολογήσει τον ρόλο που έπαιξαν και παίζουν στην αμυντική, στην οικονομική και στην εθνική διαμόρφωση της περιοχής μας η διαμάχη συμφερόντων και η στρατιωτική ισχύς των εκάστοτε κρατούντων, δηλαδή:
Τι σημαίνει σήμερα για το παιχνίδι της ισορροπίας δυνάμεων το Γιβραλτάρ και η διώρυγα του Σουέζ;.
Πως φθάσαμε στην Αραβική Άνοιξη; Ξεπήδησε από το πουθενά ή σχεδιάστηκε με συγκεκριμένους στόχους;
Πως αναπτύχθηκαν οι διμερείς, τριμερείς και πολυμερείς σχέσεις στην περιοχή;
Τυχαία άνοιξε η «όρεξη» της Κύπρου και της Ελλάδος να συνεργαστούν με το Ισραήλ την Αίγυπτο και τις άλλες χώρες της περιοχής. Όπως το Ισραήλ με την Αίγυπτο. Τυχαία δημιουργήθηκε το Eastern Mediterranean Gas Forum (EMGF) για την εκμετάλλευση της υποθαλάσσιας ενέργειας της περιοχής τους;.
Πως εξηγείται το (όψιμο) ενδιαφέρον της Κίνας για την «ασφάλειά» μας;
Ποιος είναι ο ρόλος των παραδοσιακών γεωστρατηγικών δρώντων; ( λ.χ. οι ΗΠΑ, Ρωσία, στην αντιμετώπιση των κρίσεων στην περιοχή (ΙΡΑΚ, ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ, Αλ Κάιντα, Συρία, ISIS/DAESH, Λιβύη;)
Είναι βιώσιμη μια ευκαιριακή διευθέτηση κρίσεων, λ.χ. της Συρίας ή της Λιβύης;
Πως αξιολογείται η στάση και η τακτική της Τουρκίας στη Μεσόγειο σε συνδυασμό με την εμπλοκή της στη Συρία και τη Λιβύη;
Ποια θα έπρεπε να είναι η στάση της ΕΕ κυρίως αλλά και του ΝΑΤΟ σε «τοπικά»(!) προβλήματα όπως η προστασία και άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων κάθε χώρας μέλους, η ασφάλεια της ενέργειας, η λαθρο-μετανάστευση και οι προσφυγικές ροές καθώς και τα παράγωγα αυτών στην ασφάλεια, την οικονομία και κάθε άλλου είδους ενέργειας του οργανωμένου εγκλήματος (Trafficking, Smuggling, WMD, Terrorism, Narcotics etc);.
Τέλος πως αξιολογείται η στάση της Ελλάδος και της Κύπρου στα τεκταινόμενα της Αν Μεσογείου;
Η «καθ’ ημάς θάλασσα», όπως ονομάζει ο Στράβων στα Γεωγραφικά του τη Μεσόγειο, συμπυκνώνει, αναλύει και προβάλλει τις εξελίξεις και τα δρώμενα μιας περιοχής για την οποία η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ έγραψε ότι «για αιώνες έχει μονοπωλήσει την παγκόσμια Ιστορία».
Με βάση αυτά και όχι κατ’ ανάγκη μόνο αυτά, αλλά και τους νέους δρώντες, τα νέα συμφέροντα (που δεν είναι και πολύ νέα), θα πρέπει ή μάλλον θα έπρεπε να δούμε πως διαγράφεται το μέλλον της περιοχής χωρίς να μας διαφεύγει η τρέχουσα κατάσταση με τις εν εξελίξει περιφερειακές κρίσεις, τις πρωτοβουλίες για την επίλυσή τους, στο πλαίσιο αυτής της Διεθνούς Νομιμότητας όπως τα κράτη δια των Διεθνών Οργανισμών έχουν καθιερώσει.
Είμαστε λοιπόν στην «ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ»; Είναι η Ανατολική Μεσόγειος στην κόψη του ξυραφιού;
Όποια απάντηση κι αν δώσει κανείς κινδυνεύει να κατηγορηθεί είτε για αναβλητικότητα, υποχωρητικότητα, ηττοπάθεια απραξία κλπ, είτε για καταστροφολογία, αμετροέπεια, κινδυνολογία, κλπ. Άλλωστε το είδαμε με την υπογραφή της ελληνο-ιταλικής συμφωνίας για τις θαλάσσιες ζώνες, η οποία έχει προκαλέσει μια εσωτερική διαμάχη που κινείται στα όρια της «εθνικής προδοσίας» έως και τον «εθνικό θρίαμβο» και τούτο γιατί συνδέεται η συμφωνία αυτή με τις επικείμενες και ιδιαίτερης δυσκολίας συνομιλίες με την Αίγυπτο και την Τουρκία και υπό το πρίσμα του τουρκο-λυβικού μνημονίου.
Συμφωνώ με την άποψη όλων εκείνων που πιστεύουν ότι η «στρατικοποίηση» της πολιτικής, των διεθνών σχέσεων ή και μιας κρίσης ακόμη, θα πρέπει να αποτελεί την τελευταία, την εσχάτη επιλογή.
Τι γίνεται όμως όταν ο «αντίδικος» έχει σχεδιάσει τις ενέργειές του στη βάση μια αναθεωρητικής και επεκτατικής πολιτικής, επικαλούμενος το μέγεθος της χώρας, τον πληθυσμό της ή και τη στρατιωτική της ισχύ;
Τι γίνεται όταν το Διεθνές Δίκαιο, ερμηνεύεται ή και εφαρμόζεται κατά το δοκούν;
Τι γίνεται όταν ο «γείτονας» στηρίζει την διαπραγματευτική του τακτική στα τετελεσμένα, τα οποία και επιδιώκει;
Όπως κι αν ερμηνευθεί, η προσωπική μου άποψη είναι ότι, ΝΑΙ η Ανατολική Μεσόγειος είναι στην «ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ», είτε ως σύνολο, είτε ως επί μέρους συνιστώσες που συνθέτουν την υπόθεση «Ανατολική Μεσόγειος» και κάθε δρών θεσμός, (κράτος ή οργανισμός), θα πρέπει να προσεγγίσει το θέμα με τη στάση που επιβάλλει η «τελευταία ευκαιρία».
Εδώ η επιτομή «ποτέ δεν είναι αργά», δε βρίσκει εφαρμογή. Για κάποια θέματα το «ΑΡΓΗΣΑ» σημαίνει αποτυχία, με οποιαδήποτε έννοια κι αν δοθεί σ΄ αυτή τη λέξη.
Ας έλθουμε τώρα στην πραγματικότητα.
Η ανατολική Μεσόγειος γίνεται όλο και πιο επικίνδυνη καθώς οι γεω-πολιτικο/οικονομικές εξελίξεις πιέζουν ασφυκτικά και σταθερά την περιοχή.
Σ’ αυτές θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε.
Την Ισραηλινό-Παλαιστινιακή υπόθεση.
Το Κυπριακό, που παραμένει στην «κατάψυξη» εδώ και 46 χρόνια.
Την Ισραηλινο-Λιβανική διαφορά.
Τον εμφύλιο της Συρίας σε συνδυασμό με τις τουρκικές επιδιώξεις στην περιοχή.
Την κρίση που συνεχίζεται ως εμφύλιος και στη Λιβύη.
Την διπλωματική ένταση μεταξύ χωρών στην περιοχή και κυρίως της Τουρκίας με Ισραήλ, Αίγυπτο, ΗΑΕ και Σαουδική Αραβία.
Την Αναθεωρητική και Επεκτατική Πολιτική που υλοποιεί η Τουρκία στην περιοχή με απώτερο σκοπό να καταστεί Περιφερειακή Δύναμη, Ηγέτης χώρα των Μουσουλμάνων και την εγκαθίδρυση ενός Νέο-Οθωμανικού μοντέλου επιρροής, καθώς επίσης αξίζει να σημειωθεί η στρατιωτική της επέκταση στη Συρία, η ποικιλότροπη εμπλοκή της στην κρίση της Λιβύης, η εγκατάσταση Βάσεων και μεγάλου αριθμού δύναμης στη Σομαλία και το Κατάρ.
Θα ήταν παράλειψη όμως να εξαιρέσουμε και τα θέματα εκείνα που άπτονται της ενέργειας σ’ όλα τα επίπεδα και τις μορφές τους, ήτοι:
Την ερμηνεία της Σύμβασης της Γενεύης (1958) για την υφαλοκρηπίδα και το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS 1982).
Τον τρόπο εφαρμογής των παραπάνω διεθνών συμβάσεων στο πεδίο(στη θάλασσα) και την υλοποίηση της Ιδέας της Γαλάζιας Πατρίδας, είτε στην περίμετρο της Κύπρου, είτε με την επέκταση της τουρκικής υφαλοκρηπίδας είτε ακόμη με την Τουρκο-Λιβυκή Συμφωνία του Νοεμβρίου 2019.
Η Τουρκία βλέπει κάθε ενέργεια συνεργασίας μεταξύ των χωρών της περιοχής ως στρεφόμενη εναντίον της και είναι αποφασισμένη να κάνει το κάθε τι για να εμποδίσει την υλοποίηση αυτών των σχεδίων, ανεξάρτητα από την πρόοδο των ανακαλύψεων και της υλοποίησης του προγράμματος εξόρυξης και εμπορίας του φυσικού αερίου.
Θεωρεί επίσης ότι τα οφέλη από τη διέλευση κάποιου αγωγού από το έδαφός της προς την Ευρώπη θα είναι μεγαλύτερα από αυτήν καθαυτή την ίδια την εκμετάλλευση των όποιων κοιτασμάτων αποφασίσει να εκμεταλλευτεί. Επιπλέον αυτού αντιλαμβάνεται ότι μ’ αυτόν τον τρόπο η Ευρώπη θα εξαρτάται από την Τουρκία και αυτό είναι κάτι που επιδιώκει ο Ερντογάν.
Τι συνθέτει λοιπόν την ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ, για μας;
Όλα αυτά και ίσως κι άλλα που δεν είναι γνωστά στον απλό πολίτη.
Χάσαμε την ευκαιρία της πρωτοβουλίας παρά το γεγονός ότι ο Ερντογάν και οι εκπρόσωποί του διαλαλούσαν τι πρόκειται να συμβεί.
Ακολουθήσαμε τα γεγονότα της υπογραφής του Τουρκο-λιβυκού Μνημονίου και διαμαρτυρηθήκαμε ήπια. Είμαι βέβαιος ότι η Άγκυρα περίμενε κάτι περισσότερο, πχ οριοθέτηση ΑΟΖ με την Κυπριακή Δημοκρατία. Η Κύπρος μας διευκόλυνε γιατί είχε ήδη καταθέσει μονομερώς τις συντεταγμένες για ΑΟΖ με την Τουρκία, που συνδέεται και με την ελληνική περιοχή.
Υπογράφηκε η συμφωνία για τον καθορισμό ΑΟΖ με την Ιταλία η οποία εκτιμάται ως μια καλή συμφωνία παρά τις διαμαρτυρίες κάποιων (προϊόν μάλλον ελλιπούς ενημέρωσης). Είναι σ’ εξέλιξη η προσπάθεια για το ίδιο με την Αίγυπτο. Εάν είχε υπογραφεί η συμφωνία με την Κύπρο προφανώς και θα διευκολυνόταν και η οριοθέτηση με την Αίγυπτο, η οποία τώρα κάνει και δεύτερες σκέψεις.
Η Αίγυπτος δεν αποδέχεται τη λογική της μέσης γραμμής σε όλες τις περιοχές και υποστηρίζει πως κάποια νησιά δεν έχουν πλήρη επήρεια και πως σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να υπάρξει άλλη διευθέτηση.
Είναι σαφές πως μια συμφωνία Ελλάδος και Αιγύπτου για ΑΟΖ, θα διεμβολίσει το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Αλλά η Αίγυπτος, για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους, θέλει μάλλον να αποφύγει την εμπλοκή της ή να λάβει θέση στις «διαφορές» Ελλάδος και Τουρκίας (Καστελλόριζο, Στογγύλη, Ρόδος, Κάρπαθος, Κρήτη, Χρυσή, Κουφονήσι κ.α.).
Στις συζητήσεις έχουν τεθεί και κάποιες ιδέες ή προτάσεις περί υπογραφής τμηματικής συμφωνίας Ελλάδος και Αιγύπτου για την ΑΟΖ, δηλαδή εκεί όπου δεν υπάρχουν διαφορές και να αφήσουν την περιοχή ΝΔ της Κύπρου για το μέλλον. Αυτό σημαίνει ότι παραμένει σε εκκρεμότητα η περιοχή που εφάπτονται οι ΑΟΖ Ελλάδος και Κύπρου.
Είναι αυτό το ορθόν για την Ελλάδα; Τον ελληνισμό; Μήπως μια τμηματική συμφωνία Ελλάδος και Αιγύπτου για την ΑΟΖ δυσχεραίνει και την κατάσταση της Κύπρου;
Βιώνουμε τα τελευταία πενήντα χρόνια την τακτική της Τουρκίας η οποία έχει εξελιχθεί πλέον σε εμφανή αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων και χαρακτηρίζεται από επιθετικότητα και επεκτατισμό.
Ενεργούμε προβλέψιμα, υπερεκτιμούμε τον κίνδυνο της ανάπτυξης ναυτικής δύναμης. Οι τουρκικές φρεγάτες όμως ήταν/είναι ήδη στην περιοχή. Επιπλέον ο Ερντογάν έχει ανακοινώσει τη διεξαγωγή σεισμικών ερευνών στην περιοχή ΝΑ της Κρήτης, με στόχο τις γεωτρήσεις. Δηλαδή οδηγούμαστε προς νέα τετελεσμένα (δύσκολα αναστρέψιμα), καθώς η Τουρκία άρχισε τη σταδιακή εφαρμογή της τελικής φάσης του μνημονίου με τη Λιβύη, ως μέρος της μεγάλης ιδέας της «Γαλάζιας Πατρίδας». Δεν αρκείται μόνο στην υπογραφή μνημονίων αλλά προσφέρει και ως δώρα, περιοχές που δεν της ανήκουν (πχ στην Αίγυπτο)
Έχει παρερμηνευθεί η έννοια της αποτροπής και περιορίζεται σε δηλώσεις αυστηρού μεν ύφους, αλλά ρητορικού χαρακτήρα. Η ψυχραιμία και ο κατευνασμός μάλλον δεν αποδίδουν πλέον. Αν η δικαιολογία είναι η αποφυγή της πρόκλησης, έχουμε ήδη χάσει κι άλλο επεισόδιο. Τα γεγονότα μας έχουν προσπεράσει.
Τι έχει συμβεί και αυτή η παράνομη, παράτυπη, παράλογη, και επεκτατική συμπεριφορά του Ερντογάν δεν αποτρέπεται, δεν ανακόπτεται; Γιατί οι Διεθνείς Οργανισμοί, μεγάλες και μικρές χώρες/δυνάμεις, ανέχονται ή και αποδέχονται αυτή τη συμπεριφορά της Τουρκίας; Πιθανόν δεν έχουν θιχθεί ακόμη τα δικά τους συμφέροντα. Ας τους το θυμίσουμε.
Αναζητούμε την εξήγηση στη συμπεριφορά αυτών των χωρών, αλλά δεν αξιοποιούμε (Ελλάδα και Κύπρος, κατά περίπτωση), το προνόμιο της συμμετοχής μας στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Κινούμαστε στην λογική της αποφυγής της «σύγκρουσης» με άλλες χώρες οι οποίες, κατά κανόνα, δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά ή εμπορικά στην Τουρκία.
Τα «βάζουμε και με τη γεωγραφία, αλλά αυτή δεν αλλάζει. Ίσως θα πρέπει να μελετήσουμε καλύτερα το χάρτη. Επικαλούμαστε και το θεό «Άνεμο» για να δυσκολέψει την κατάσταση. Ο άνεμος ωστόσο δεν κάνει διάκριση.
Οι καλές μας προθέσεις με όποιο τρόπο κι αν εκφράζονται έχουν εκληφθεί ως αδυναμία και υποχωρητικότητα. Δυστυχώς για μας, όταν τουρκικές σημαίες θα κυματίζουν στα σημεία των γεωτρήσεων, τότε τα τετελεσμένα μπορεί να είναι μη ανατρέψιμα.
Ο Ερντογάν δε δέχεται παρεμβάσεις για την εκτόνωση της κρίσης στην Ανατολική Μεσόγειο, ούτε προτίθεται να προβεί σε χειρονομίες καλής θελήσεως ή κινήσεις για την αποκλιμάκωση της έντασης. Απεναντίας θα επιδιώξει την ανατροπή κάθε σχεδιασμού μας με στόχο την πρόκληση εσωτερικής πολιτικής διαμάχης και επιδείνωσης της οικονομικής κατάστασης της χώρας είτε με θερμό επεισόδιο, είτε με τη συνέχιση της πίεσης με εργαλείο τον Υβριδικό Πόλεμο και πρώτο θύμα τον τουρισμό μας.
Τι πρέπει να γίνει;
Να υπάρξει επειγόντως επανακαθορισμός πολιτικής και Νέας Στρατηγικής έναντι της Τουρκίας. Δηλαδή, να περιγραφεί το «Όραμα» και προσδιορισθούν τα βήματα και στόχοι. Ν’ αναδείξουμε την Εθνική Ασφάλεια ως Πρώτη Προτεραιότητα και να συγκροτηθεί το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας. (πρότυπα και μοντέλα υπάρχουν, κάποιο θα ταιριάζει και σε μας). Η Άγκυρα πρέπει ν’ αντιληφθεί τις προθέσεις μας. Να νοιώσει την ανάσα μας σε πολιτικο-διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο.
Να ενισχυθούν οι Ένοπλες Δυνάμεις, σε θεσμικό και οργανωτικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο εξοπλισμών. Να ανασυνταχθεί και δραστηριοποιηθεί η Εθνική Αμυντική Βιομηχανία.
Να εργαλειοποιήσουμε το προνόμιο των δυνατοτήτων που προσφέρει η ιδιότητα του κράτους-μέλους του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την επιμονή για κυρώσεις αφενός αλλά και αναστολή της διαδικασία της υποψηφίας χώρας. Αν και η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται να ενταχθεί στην ΕΕ, εν τούτοις εκτιμάται ότι το μέτρο θα έχει κόστος στη γενικότερη λειτουργία του εμπορίου και της διακίνησης των ανθρώπων.
Να απευθυνθούμε προς τις φίλες και συμμάχους χώρες με ειλικρίνεια και να επισημάνουμε ότι στο τέλος της ημέρας το εθνικό συμφέρον προηγείται των διμερών σχέσεων.
Να απευθυνθούμε ειδικά προς τις χώρες, Μόνιμα Μέλη του ΣΑ του ΟΗΕ.
Να αναληφθεί ,από όλους τους φορείς, συμπεριλαμβανομένης της Ομογένειας, εκστρατεία ενημέρωσης προς όλα τα Forums, Χώρες και Οργανισμούς, με συγκεκριμένο «πακέτο» πληροφοριών για την κατάσταση και τις εξελίξεις με την Τουρκία.
Να σχεδιασθεί μια επικοινωνιακή «καμπάνια» για την κατάσταση και τις θέσεις της χώρας με τη χρήση όλων των ΜΜΕ και των αντίστοιχων κοινωνικής δικτύωσης.
Να ενημερωθούν οι πολιτικές δυνάμεις και ο ελληνικός λαός για την ακολουθητέα διαδικασία και το επίπεδο των προσδοκιών στα θέματα της ΑΟΖ και της Υφαλοκρηπίδος με την Τουρκία, αλλά και τις άλλες συνορεύουσες χώρες.
Να επιδιωχθεί η διατήρηση του επικοινωνιακού διαύλου με την Τουρκία και αναζήτηση τρόπων διευθέτησης ΜΟΝΟ των θεμάτων της ΑΟΖ και της Υφαλοκρηπίδος. Να αποφευχθεί δε με κάθε τρόπο μια εφ’ όλης της ύλης διαπραγμάτευση και το «παζάρι» για τα θέματα που εγείρει κατά καιρούς η Τουρκία.
Να βελτιωθεί ο συντονισμός και η συνεργασία Αθήνας και Λευκωσίας σε όλα τα επίπεδα. Στόχος μια κοινή γραμμή αντιμετώπισης των ανοικτών θεμάτων.
Να συμφωνηθεί/καθορισθεί η ΑΟΖ της Ελλάδος με την Κύπρο, Αίγυπτο, Λιβύη και Αλβανία.
Να επεκτείνουμε τα Χωρικά μας Ύδατα, στις περιοχές που συνορεύουμε με την Τουρκία στα 10 Ναυτικά Μίλια, ώστε να ευθυγραμμιστούν με τον Εθνικό Εναέριο Χώρο (δεδομένου ότι η διαδικασία αλλαγής της έκτασης ή επέκτασης του Εθνικού Εναερίου Χώρου υπόκειται σε ιδιαίτερη και μάλλον πλέον περίπλοκη διαδικασία), ώστε να εξαλειφθεί το «ελληνικό παράδοξο», όπως ισχυρίζονται κάποιοι και ταυτόχρονα να «ικανοποιήσουμε» και τον Ακάρ που αναφέρεται τακτικά στο θέμα. Στις λοιπές περιοχές επέκταση των Χωρικών Υδάτων στα 12 Ναυτικά Μίλια, όπως είναι και η συνήθης διεθνής πρακτική.
Είναι σαφές πως χρειάζονται κινήσεις σε διάφορα επίπεδα και ο χρόνος δυστυχώς πιέζει. Και ο χρόνος στην περίπτωση της εκμετάλλευσης των ενεργειακών αποθεμάτων γίνεται περισσότερο πιεστικός.
Με βάση τις περιβαλλοντικές εξελίξεις τα χρηματο-οικονομικά δεδομένα στην αγορά των υδρογονανθράκων έχουν αρχίσει ήδη να προβληματίζουν τις εταιρείες και δε θα είναι έκπληξη αν κάποια ημέρα (όχι πολύ μακριά από σήμερα), κριθεί ως ασύμφορη η επένδυση για την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων, ειδικά σε περιοχές με ειδικές συνθήκες γεώτρησης, άντλησης και μεταφοράς.
«Οι καιροί ου μενετοί». ( Θουκυδίδης, Ιστοριών, Α, 142) Πηγή: *Αντιστράτηγος εα, Επίτιμος Διοικητής 1ης Στρατιάς & Τέως Αρχηγός ΓΕΕΦ
Πηγή: infognomonpolitics.gr προσπελαστηκε i-epikaira.blogspot.com
0 comments