Συντάκτης:
Θεόδωρος Γεωργίου*
Οι επικείμενες εκλογές για την ανάδειξη του ομοσπονδιακού Kοινοβουλίου (24 Σεπτεμβρίου 2017) και η συμπλήρωση ενός αιώνα από την εγκαθίδρυση της «Δημοκρατίας της Βαϊμάρης» (1918) μπορούν να αποτελέσουν την αφορμή για να αναστοχαστούμε την ιστορική πορεία και εξέλιξη της Γερμανίας και την πολιτική κατάστασή της σήμερα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε δύο πράγματα:
Πρώτον, ότι ανάμεσα στην Ουάσινγκτον και το Βερολίνο μετά την εκλογή του Τραμπ έχει τεθεί ως μείζον πολιτικό πρόβλημα το ζήτημα των εμπορικών πλεονασμάτων της γερμανικής οικονομίας.
Και δεύτερον, ότι η ίδια η γερμανική οικονομία σε όλα τα επίπεδα (δημοσιονομικό, χρηματοπιστωτικό, εμπορικό κ.ά.) έχει καταστεί πανίσχυρη εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης, με αποτέλεσμα πολλοί οικονομικοί αναλυτές να μιλάνε για «γερμανική οικονομική αυτοκρατορία» εντός της Ευρώπης.
Πριν από την ανάλυση της πολιτικής φυσιογνωμίας της σύγχρονης Γερμανίας, επιβάλλεται να ανατρέξουμε στην εκατονταετή ιστορική πορεία της μετά την ήττα της στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1918 εγκαθιδρύεται στη Γερμανία η «Δημοκρατία της Βαϊμάρης» (1918-1933).
Για την ιστορική αυτή περίοδο γράφει ο επιφανής Γερμανός ιστορικός επιστήμων της εποχής, Φρίντριχ Μάινεκε: «Στη σύγκριση ανάμεσα στην πολιτική λογική και τα παραδοσιακά ιδεώδη, την οποία όλοι βιώνουμε αυτή τη στιγμή, πιστεύω πως οφείλουμε να ακολουθήσουμε τις αξιώσεις της λογικής».
Στη φράση αυτή συμπυκνώνεται το πνεύμα της εποχής της Βαϊμάρης, το οποίο εκφράζεται ως εκμοντερνισμός και εξορθολογισμός της γερμανικής κοινωνίας. Εγκαταλείπονται οι παραδοσιακές αξίες και τα δεσμευτικά ηθικά και πολιτικά συστήματα του 19ου αιώνα της εποχής του Μπίσμαρκ και η Γερμανία υιοθετεί και ασπάζεται τις επαναστατικές και δημοκρατικές ιδέες και αξίες της νέας εποχής. Η Γερμανία στην καρδιά της Ευρώπης κατά την ιστορική περίοδο 1918-1933, οπότε ανήλθε στην εξουσία ο Χίτλερ, αποτελεί υπόδειγμα δημοκρατικής πολιτικής μορφής ζωής.
Η δεύτερη φάση στην ιστορική εξέλιξη της γερμανικής κοινωνίας κατά τον 20ό αιώνα καλύπτει τη χρονική περίοδο 1933-1945. Η Γερμανία αυτοπροσδιορίζεται ως φασιστικό καθεστώς. Η φρίκη επικρατεί παντού.
Ο φασισμός και ο ναζισμός όχι μόνον δεν επιτρέπουν στους ανθρώπους να οργανώσουν στοιχειωδώς σε πολιτικό επίπεδο τη ζωή τους, αλλά τους οδηγούν στον θάνατο. Οι Μαξ Χορκχάιμερ και Τέοντορ Αντόρνο, στο μνημειώδες έργο τους «Διαλεκτική του Διαφωτισμού» (1947), θέτουν το ερώτημα: «Γιατί η ανθρωπότητα, αντί να μεταβεί σε μια αληθινά ανθρώπινη κατάσταση, βουλιάζει σε έναν νέο τύπο βαρβαρότητας;».
Βρισκόμαστε στα τέλη της δεκαετίας του ’40. Στην Ελλάδα τελειώνει ο εμφύλιος πόλεμος και στη Γερμανία το έτος 1949 ιδρύονται δύο κράτη: η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (BRD) και η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (DDR).
Ακολουθεί, σύμφωνα με την ιστορική περιοδολόγηση, μια ιστορική φάση η οποία διαρκεί 40 χρόνια μέχρι το έτος-τομή 1989, οπότε ενώνονται τα δύο γερμανικά κράτη και στην καθολική εξέλιξη καταρρέουν τα καθεστώτα του «υπαρκτού σοσιαλισμού».
Κατά την ιστορική αυτή φάση της εξέλιξης της γερμανικής κοινωνίας, έχει σημασία να επισημανθούν δύο πράγματα:
Πρώτον, όσον αφορά την πολιτική συγκρότηση της Γερμανίας, όσα συμβαίνουν αναφέρονται στη διαλεκτική διαμεσολάβηση πνεύματος και κοινωνικο-πολιτικής οργάνωσης. Τέτοιου τύπου διαμεσολάβηση πνεύματος και κοινωνίας δεν είχε επιτευχθεί ούτε στη δημοκρατική Βαϊμάρη, ούτε στη φασιστική Γερμανία.
Αντιθέτως στη «Δημοκρατία της Βόνης» (1949-1989), όπως επικράτησε να ονομάζεται η μεταπολεμική δημοκρατική γερμανική μορφή ζωής, τα συνειδησιακά περιεχόμενα και τα υλικά του κοινωνικού βιόκοσμου συνιστούσαν μια διαλεκτική ολότητα.
Δεύτερον, αυτό που στη δημοσιογραφική γλώσσα επικράτησε να ονομάζεται «οικονομικό θαύμα» στη Γερμανία μετά τον πόλεμο οφείλεται σε εγγενείς διεργασίες που έλαβαν χώρα στις συνειδήσεις, τα φρονήματα, τις αντιλήψεις και τις στάσεις ζωής των Γερμανών πολιτών.
Θα ήθελα σ’ αυτό το σημείο να μου επιτρέψετε μια εξομολόγηση προσωπικού βιώματος. Οταν συναντήθηκα για πρώτη φορά με έναν καταξιωμένο Γερμανό συνάδελφο, καθηγητή Πανεπιστημίου σήμερα, μου συστήθηκε όχι ως «Γερμανός» αλλά ως «πολίτης» της Δημοκρατίας της Γερμανίας.
Με την αφήγηση αυτή της δεκαετίας του ’80, θέλω να τονίσω ότι οι κοινωνίες «κατασκευάζονται» στο επίπεδο του πνεύματος και των συνειδήσεων.
Εναν αιώνα μετά την εγκαθίδρυση της «Δημοκρατίας της Βαϊμάρης» και ενόψει των ομοσπονδιακών εκλογών στη Γερμανία, τι θα λέγαμε εμείς οι Ευρωπαίοι πολίτες οι οποίοι δεν είμαστε εκλέκτορες σ’ αυτές τις εκλογές; Θα λέγαμε ή ορθότερα θα διαπιστώναμε ότι, με αφορμή την ευρωπαϊκή κρίση, αλλάζει ριζικά, μετασχηματίζεται. Εννοείται ότι δεν απεμπολεί ούτε τη δημοκρατική παράδοσή της, ούτε και την πολιτική συνείδησή της.
Αλλά εδώ και τρεις δεκαετίες (μετά το έτος-τομή 1989) σταδιακά μετατρέπεται (ή μήπως και «μεταμορφώνεται»;) σε πανίσχυρη και ανεξέλεγκτη οικονομική οντότητα;
Τολμώ να κάνω μια πολιτική θεωρητική διάγνωση: η Γερμανία, πριν αρχίσει η τρίτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα, ως κοινωνική, πολιτική και οικονομική μορφή ζωής οφείλει να ενταχθεί στους κανόνες της παγκόσμιας πολιτικής αλληλεγγύης και του δημοκρατικού ελέγχου, διαφορετικά θα βρεθούμε μπροστά ενδεχομένως σε μια «νέου τύπου βαρβαρότητα» (Χορκχάιμερ/Αντόρνο).
* καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
efsyn
Πρώτον, ότι ανάμεσα στην Ουάσινγκτον και το Βερολίνο μετά την εκλογή του Τραμπ έχει τεθεί ως μείζον πολιτικό πρόβλημα το ζήτημα των εμπορικών πλεονασμάτων της γερμανικής οικονομίας.
Και δεύτερον, ότι η ίδια η γερμανική οικονομία σε όλα τα επίπεδα (δημοσιονομικό, χρηματοπιστωτικό, εμπορικό κ.ά.) έχει καταστεί πανίσχυρη εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης, με αποτέλεσμα πολλοί οικονομικοί αναλυτές να μιλάνε για «γερμανική οικονομική αυτοκρατορία» εντός της Ευρώπης.
Πριν από την ανάλυση της πολιτικής φυσιογνωμίας της σύγχρονης Γερμανίας, επιβάλλεται να ανατρέξουμε στην εκατονταετή ιστορική πορεία της μετά την ήττα της στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1918 εγκαθιδρύεται στη Γερμανία η «Δημοκρατία της Βαϊμάρης» (1918-1933).
Για την ιστορική αυτή περίοδο γράφει ο επιφανής Γερμανός ιστορικός επιστήμων της εποχής, Φρίντριχ Μάινεκε: «Στη σύγκριση ανάμεσα στην πολιτική λογική και τα παραδοσιακά ιδεώδη, την οποία όλοι βιώνουμε αυτή τη στιγμή, πιστεύω πως οφείλουμε να ακολουθήσουμε τις αξιώσεις της λογικής».
Στη φράση αυτή συμπυκνώνεται το πνεύμα της εποχής της Βαϊμάρης, το οποίο εκφράζεται ως εκμοντερνισμός και εξορθολογισμός της γερμανικής κοινωνίας. Εγκαταλείπονται οι παραδοσιακές αξίες και τα δεσμευτικά ηθικά και πολιτικά συστήματα του 19ου αιώνα της εποχής του Μπίσμαρκ και η Γερμανία υιοθετεί και ασπάζεται τις επαναστατικές και δημοκρατικές ιδέες και αξίες της νέας εποχής. Η Γερμανία στην καρδιά της Ευρώπης κατά την ιστορική περίοδο 1918-1933, οπότε ανήλθε στην εξουσία ο Χίτλερ, αποτελεί υπόδειγμα δημοκρατικής πολιτικής μορφής ζωής.
Η δεύτερη φάση στην ιστορική εξέλιξη της γερμανικής κοινωνίας κατά τον 20ό αιώνα καλύπτει τη χρονική περίοδο 1933-1945. Η Γερμανία αυτοπροσδιορίζεται ως φασιστικό καθεστώς. Η φρίκη επικρατεί παντού.
Ο φασισμός και ο ναζισμός όχι μόνον δεν επιτρέπουν στους ανθρώπους να οργανώσουν στοιχειωδώς σε πολιτικό επίπεδο τη ζωή τους, αλλά τους οδηγούν στον θάνατο. Οι Μαξ Χορκχάιμερ και Τέοντορ Αντόρνο, στο μνημειώδες έργο τους «Διαλεκτική του Διαφωτισμού» (1947), θέτουν το ερώτημα: «Γιατί η ανθρωπότητα, αντί να μεταβεί σε μια αληθινά ανθρώπινη κατάσταση, βουλιάζει σε έναν νέο τύπο βαρβαρότητας;».
Βρισκόμαστε στα τέλη της δεκαετίας του ’40. Στην Ελλάδα τελειώνει ο εμφύλιος πόλεμος και στη Γερμανία το έτος 1949 ιδρύονται δύο κράτη: η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (BRD) και η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (DDR).
Ακολουθεί, σύμφωνα με την ιστορική περιοδολόγηση, μια ιστορική φάση η οποία διαρκεί 40 χρόνια μέχρι το έτος-τομή 1989, οπότε ενώνονται τα δύο γερμανικά κράτη και στην καθολική εξέλιξη καταρρέουν τα καθεστώτα του «υπαρκτού σοσιαλισμού».
Κατά την ιστορική αυτή φάση της εξέλιξης της γερμανικής κοινωνίας, έχει σημασία να επισημανθούν δύο πράγματα:
Πρώτον, όσον αφορά την πολιτική συγκρότηση της Γερμανίας, όσα συμβαίνουν αναφέρονται στη διαλεκτική διαμεσολάβηση πνεύματος και κοινωνικο-πολιτικής οργάνωσης. Τέτοιου τύπου διαμεσολάβηση πνεύματος και κοινωνίας δεν είχε επιτευχθεί ούτε στη δημοκρατική Βαϊμάρη, ούτε στη φασιστική Γερμανία.
Αντιθέτως στη «Δημοκρατία της Βόνης» (1949-1989), όπως επικράτησε να ονομάζεται η μεταπολεμική δημοκρατική γερμανική μορφή ζωής, τα συνειδησιακά περιεχόμενα και τα υλικά του κοινωνικού βιόκοσμου συνιστούσαν μια διαλεκτική ολότητα.
Δεύτερον, αυτό που στη δημοσιογραφική γλώσσα επικράτησε να ονομάζεται «οικονομικό θαύμα» στη Γερμανία μετά τον πόλεμο οφείλεται σε εγγενείς διεργασίες που έλαβαν χώρα στις συνειδήσεις, τα φρονήματα, τις αντιλήψεις και τις στάσεις ζωής των Γερμανών πολιτών.
Θα ήθελα σ’ αυτό το σημείο να μου επιτρέψετε μια εξομολόγηση προσωπικού βιώματος. Οταν συναντήθηκα για πρώτη φορά με έναν καταξιωμένο Γερμανό συνάδελφο, καθηγητή Πανεπιστημίου σήμερα, μου συστήθηκε όχι ως «Γερμανός» αλλά ως «πολίτης» της Δημοκρατίας της Γερμανίας.
Με την αφήγηση αυτή της δεκαετίας του ’80, θέλω να τονίσω ότι οι κοινωνίες «κατασκευάζονται» στο επίπεδο του πνεύματος και των συνειδήσεων.
Εναν αιώνα μετά την εγκαθίδρυση της «Δημοκρατίας της Βαϊμάρης» και ενόψει των ομοσπονδιακών εκλογών στη Γερμανία, τι θα λέγαμε εμείς οι Ευρωπαίοι πολίτες οι οποίοι δεν είμαστε εκλέκτορες σ’ αυτές τις εκλογές; Θα λέγαμε ή ορθότερα θα διαπιστώναμε ότι, με αφορμή την ευρωπαϊκή κρίση, αλλάζει ριζικά, μετασχηματίζεται. Εννοείται ότι δεν απεμπολεί ούτε τη δημοκρατική παράδοσή της, ούτε και την πολιτική συνείδησή της.
Αλλά εδώ και τρεις δεκαετίες (μετά το έτος-τομή 1989) σταδιακά μετατρέπεται (ή μήπως και «μεταμορφώνεται»;) σε πανίσχυρη και ανεξέλεγκτη οικονομική οντότητα;
Τολμώ να κάνω μια πολιτική θεωρητική διάγνωση: η Γερμανία, πριν αρχίσει η τρίτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα, ως κοινωνική, πολιτική και οικονομική μορφή ζωής οφείλει να ενταχθεί στους κανόνες της παγκόσμιας πολιτικής αλληλεγγύης και του δημοκρατικού ελέγχου, διαφορετικά θα βρεθούμε μπροστά ενδεχομένως σε μια «νέου τύπου βαρβαρότητα» (Χορκχάιμερ/Αντόρνο).
* καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
efsyn
0 comments